Tomasz Strzempiński

Mowa o trudach urzędu rektorskiego

 

Znakomity profesor świętej teologii, pan i mistrz mój mówił przede mną o dobroci pasterza i do niej, której – ach biada – w sobie nie znajduję, wielokrotnym wezwaniem i różnorakim wywodem zachęcał mnie, odwołując się często do cnót dobrego pasterza. Dlatego też, aby ukazać ciężar tego zaszczytnego obowiązku, który nakładany jest na moje drżące i – ach! – od niego słabnące ramiona, i aby widoczna stała się skromność moich cnót niewystarczająca do sprawowania tego urzędu, a także niewystarczająca do udzielenia odpowiedzi przedmówcy, mistrzowi i ojcu mojemu, powtarzam ten sam temat: Dobry pasterz [J 1,21].

Konieczne jest, by ten, kto został mianowany przywódcą innych, mógł godnie dążyć do ocalenia poddanych (według słów błogosławionego Grzegorza z Księgi reguły pastoralnej), „był czysty w myślach, skuteczny w działaniu, roztropny w milczeniu i użyteczny w mowie”¹³. „[Niech będzie] czysty w myślach, aby żadna nieczystość nie splamiła tego, kto podjął się obowiązku zmazywania znamion grzechu w sercach innych ludzi”¹⁴. Temu bowiem, który sam będąc splamiony brudem grzechów, zajmuje się naprawą życia innych, przeciwstawia się słowo Apostoła: „W jakiej [bowiem] sprawie sądzisz drugiego, [w tej] sam na siebie wydajesz wyrok” [Rz 2,1]. „Niech będzie skuteczny w działaniu, aby, sam obyczajnie żyjąc, oznaczał drogę życia poddanym, i aby trzoda, która podąża za głosem i obyczajami pasterza, kroczyła raczej po drodze przykładów niż słów”¹⁵. „Niech będzie roztropny w milczeniu i użyteczny w mowie, aby nie wyjawiał tego, co należy zataić ani nie przemilczał tego, co powinno być wyjawione. Jak bowiem beztroskie gadulstwo prowadzi do grzechu, tak też nieroztropne milczenie pozostawia w grzechu tych, którzy mogliby zostać pouczeni”^16[17]. Ponadto, niech sprzymierzy się w pokorze przeciw grzechom błądzących z tymi, którzy dobrze czynią. Niechaj podniety dostarcza mu współzawodnictwo w [czynieniu] sprawiedliwości; niech w niczym nie wynosi się nad dobrych, ani, gdy grzech bezbożnych osądza nie zwleka natychmiast okazać swej władzy. I w końcu niech tak promienieje pełnią blasku obyczajów i cnót, aby zarówno to, co mówi, jak i to, co robi, było słuszne i takim się okazywało¹⁸.

Uważnie wysłuchawszy tego, co na tym zgromadzeniu nad wyraz jasno przedstawił i wywiódł doktor i mistrz mój mówiąc o warunkach, [które musi spełniać] dobry pasterz, i wiedząc, że godność przywódcy, na którą wskazuje słowo pasterz, wymaga tak wielkiej doskonałości, a jego los pełen jest wielkich zagrożeń, odkąd zostałem wybrany do podźwignięcia ciężarów związanych z tym godnym stanowiskiem, których ja nie daję rady unieść, serce moje obezwładnione jest niezliczonymi obawami, noce moje mijają na smutku, nie przynosząc wypoczynku, lecz cierpienie, dni moje przepełnione są goryczą, a ja, zmęczony, gdyż prawie wyczerpała się żywotność moich zmysłów, i przygnieciony tym ciężarem, idę zgarbiony i na ziemię niemy spoglądam. I słusznie. Cóż bowiem wspólnego mam ja i ten budzący lęk urząd, i z jakim czołem mógłbym unieść [jego] ciężar i zagrożenia, ja, który – że milczeniem pominę inne niedostatki swojej niewiedzy – nie mam pojęcia o takim zajęciu, gdyż przywódcom i przełożonym bardzo potrzebna jest umiejętność wyjaśniania spraw spornych i rozwiązywania [zawiłości] przypadków prawnych¹⁹. A ponieważ nie jestem w stanie kierować własnym życiem, dziwię się, dlaczego wybrano mnie, bym kierował innymi, skoro błogosławiony Grzegorz w Księdze reguły pastoralnej mówi: „Niekorzystne jest to, że sędzią cudzego życia staje się ten, kto nie umie panować nad swoim”²⁰.

Lecz o wiele bardziej pozbawia mnie odwagi i jak gromem poraża moje siły, doprowadzając do omdlenia, konieczność objęcia kierownictwa tego uniwersytetu, który mnie zrodził, a narodzonego tak wybornie, jak ma w zwyczaju matka, kształcił i kształci. Czymś potwornym jest bowiem to, że syn podejmuje się kierowania swoją matką, że niemądry upomina mądrego i że ten, którego życiem ktoś kieruje, wskazuje drugiemu drogę, po której należy iść.

Uniwersytet zatem powinien słusznie (niech mi wolno będzie powiedzieć) dostrzec moją nieudolność. Powinien wysłuchać usprawiedliwienia wzbraniającego się syna i nie tylko nie powinien obarczać tak wielkim trudem i ciężarem człowieka prostego i maluczkiego, ale i [nie powinien] niepokoić jego umysłu, bojąc się tego, o czym pisze Eklezjasta: „biada ci, kraju, którego królem jest prostak” [Koh 10,16]. I chociaż strach paraliżuje moje myśli, jednak w pewnej mierze pochlebia mi i napełnia pewną radością moje smutne serce, iż łatwo jest kierować tymi, którzy umieją kierować sami sobą, oraz tymi, którzy, nie zwracając uwagi na nieobyczajność i naganne życie [innych], zabiegają gorliwie o to, by [samemu] iść właściwą drogą. Z łaski dawcy wszelkiego dobra liczba zarówno jednych, jak i drugich powiększa się znacznie w tym zgromadzeniu.

Ponieważ mistrz i pan mój wyczerpująco opisał podobieństwo Dobrego Pasterza i przywódcy wspólnoty pokazując, że obydwaj odznaczają się umiejętnością karmienia i pilnością strzeżenia stada oraz, że na wzór Dobrego Pasterza pasącego owce, [przywódca] ma psa na powrozie, chleb w torbie, róg u boku i bicz, ja, pokrótce, przedstawię właściwości poddanych, bez których urząd przywódcy byłby zbyteczny. W przytoczonych słowach tematu wskazuje się krótko na dwie cechy przywódcy, które odnoszą się do życia poddanych. Po pierwsze, gdy mówi się pasterz, wskazuje się na zaszczytną godność przywódcy, która skłania nas do posłuszeństwa; „owce bowiem słuchają głosu pasterza i za nim postępują” [J 10,4]. Po drugie, w słowie dobry, wskazuje się na jego dobroczynną właściwość, która „jarzmo posłuszeństwa łagodzi i czyni słodkim” [Mt 11,30]; „jarzmo bowiem Pana jest słodkie” [Mt 11,30], ponieważ jest dobrym pasterzem, jak o tym mowa w temacie.

Powiedziałem powyżej, że w przytoczonych słowach wskazuje się na zaszczytną godność przywódcy, która skłania nas do posłuszeństwa, ponieważ jest on pasterzem. Skoro bowiem – jak przedstawił mistrz i pan mój – wszelka władza pochodzi od Pana Boga, a to, co od Boga pochodzi jest uporządkowane, wynika stąd, że ten, kto przeciwstawia się władzy, przeciwstawia się Bogu [Rz 13,2]²³. Dlatego, według apostoła, „nie tylko dobrym ale i niemiłym przełożonym należy być posłusznym”²⁴ [1P 2,18] i: „mamy cezara, słusznie uważa się, że wszystkim powinno być nakazane i zalecone posłuszeństwo”. Jako że „ta cnota – posłuszeństwo” (według błogosławionego Grzegorza²⁵) „pozostałe cnoty zasiewa w umysłach i zasiane strzeże; sama ma wartość wiary, a ten, kto jej nie posiada, zdradza brak wiary, choćby nawet uchodził za wierzącego”²⁶. Dlatego prorok Samuel mówi, że „nieposłuszeństwo jest jak grzech wróżbiarstwa” [1Sam 15,22–24], zatem posłuszeństwo wyraźnie wskazuje, co sądzi się o chwale Pana. Słusznie przeto, według niego, przedkłada się posłuszeństwo nad ofiary, ponieważ w ofierze składa się ciało kogoś innego, w akcie posłuszeństwa zaś ofiarowuje się własną wolę. Tym szybciej przeto przejednamy Boga, im [szybciej], zdławiwszy hardość wolnej woli, złożymy się w ofierze mieczowi przykazania i poddamy się woli drugiego. Przykład tej cnoty pozostawił nam Zbawiciel [1P 2,18]²⁷.

Co więcej, cały świat poznawalny zmysłowo – że o niczym innym nie wspomnę – jest naszym przewodnikiem na drodze posłuszeństwa: Oto słońce nie schodzi ze swojej drogi, księżyc nie zbacza ze swojego toru, gwiazdy [świecąc na niebie] wypełniają swoje zadanie, łąka upiększa się kwiatami na skinienie Boga, ziemia nawadniana jest deszczami, las kędzierzawi się listowiem, w dąbrowie śpiewa ptak i wszystkie ciała poruszające się na niebie służą swojemu Stwórcy. I słusznie, wszak dlatego, że nie oddalają się z powodu nieposłuszeństwa od Tego, Który naprawdę jest [por. Wj 3,14–15], dzięki posłuszeństwu zachowują swoje istnienie.

Cóż zatem powoduje, że człowiek, który posiada większą doskonałość od nich, odstępuje od Prawa swojego Stwórcy i gardzi więzami posłuszeństwa? Zaprawdę w ten sposób opuszcza i zatraca swoje [prawdziwe] jestestwo, które, jak mniema, zachowuje. Albowiem jak członki, które nie poruszają się zgodnie z wolą głowy, powinny zostać nazwane rzeczywiście martwymi, tak poddani, którzy nie są posłuszni woli swojego przełożonego duchowo powinni być uznani za martwych. Aby zatem tak wielkie dobro [wypływające z] cnoty [posłuszeństwa] nie było zaniedbywane, słusznie w słowach tematu wszyscy zachęcani jesteśmy do posłuszeństwa, ponieważ zaprawdę nieposłuszeństwo, czyli krnąbrność, zasługuje na karę²⁸, upomnienie zaś zawsze pozwala uniknąć kary lub jej nałożenia²⁹.

Dlatego ja ze swojego urzędu zachęcam teraz panów żaków, aby żyli przyzwoicie zważając na stan, do którego należą; aby powstrzymywali się od wszelkiej niepowściągliwości, a swą postawą, zachowaniem i postępowaniem okazywali, [że są] prawdziwymi żakami, pamiętając, że w zwyczajowym postępowaniu prawnym dość surowo przeciwdziała się ich występkom za pomocą różnych kar, nawet kary więzienia. I tyle o pierwszym.

Po drugie, powiedziałem dość krótko, że słowa [dobry pasterz], dlatego, że nazywa się go dobrym, wskazują na dobroczynną właściwość przywódcy, która łagodzi poddanym jarzmo posłuszeństwa i czyni je słodkim. Chociaż bowiem każdy człowiek cnotliwy, pielęgnujący cnotę posłuszeństwa, odczuwa przyjemność, gdyż ona sama jest zbawieniem wszystkich wierzących, rodzicielką wszystkich cnót, tą, która zjednuje [nam] królestwo niebieskie, współmieszkanką aniołów i pokarmem wszystkich świętych, to jednak staje się ona o wiele bardziej łakomym kąskiem, kiedy służy się pod wodzą cnotliwego przywódcy. Albowiem jak szlachetność przełożonego pomaga poddanym, tak jego nieprawość niekiedy im szkodzi i słusznym boskim wyrokiem są oni karani z jej powodu. Jak bowiem za grzechy ojców często karani są ich synowie³⁰, tak za grzech synów Helego naród upadł z ręki Filistynów [por. 1Sam 4,10]; jak z powodu grzechu ludu często trapieni są także jego wybrańcy i nawet prorocy wraz nimi popadają w niewolę³¹, tak też lud często był karany za grzech przełożonego i przywódcy, chociaż sam był wolny od grzechu. Przykładu dostarcza nam Księga Królewska [2Sam 24,1–25]. Kiedy Dawid zliczył lud, miecz pański rozsrożył się nad ludem, który nie zawinił, a stało się tak, gdyż podleganie panu grzesznemu jest zgubne dla ludu, jako że doczesna kara za grzech takiego przywódcy spływa na poddanych. Wynika zatem, że przeciwnie – szlachetność przełożonego przynosi jego poddanym niemałe pocieszenie i łagodzi jarzmo poddaństwa, które wydaje się srogie i twarde, czyniąc je słodkim.

Skoro więc ta uczelnia, nie chcąc pozostawać bez zwierzchności³², wybrała sobie przełożonego w mojej osobie³³, mimo że zupełnie nie odpowiadam wymaganiom i nie jestem godny [tego urzędu], i dlatego obawiam się, że stało się tak wbrew woli Boga, i skoro, jak wyłożył mistrz i pan mój, do [bycia] dobrym rektorem niezbędne jest między innymi, aby miał światło mądrości w umyśle, co oznaczają słowa ‘chleb w torbie’, ponieważ bez tego światła zupełnie nie będzie mógł sprawować należnego sądu, który jest jego obowiązkiem, tak jak ślepy nie może dyskutować o kolorach, i żeby miał ‘psa na powrozie’, po to by karcić rozważnie, rozwaga jest bowiem matką wszystkich cnót³⁴, i by – na koniec – wewnątrz i na zewnątrz jaśniał obyczajami i cnotami. Chociaż tego wszystkiego w sobie wcale nie znajduję, gdyż odznaczam się niewiedzą, i dlatego z takiego wyboru wypływa wątpliwa radość i żadna korzyść, to jednak nakłoniony słowami mistrza i ojca mojego, w których wskazał, że dla wsparcia ramienia przywódcy konieczne jest, aby miał pomocników niosących wraz z nim to brzemię, do was wspaniałych i sławnych mężów, panów doktorów, magistrów, bakałarzy i żaków, i całego uniwersytetu uciekam się i kieruję swe słowa prosząc gorąco, abyście, jak jest w zwyczaju tej uczelni, zechcieli wybrać spośród siebie mężów dojrzałych, dobrych doradców i ludzi rozważnych, i byście zechcieli mi ich przydzielić po to, by swoimi radami i współdziałaniem zawsze pomagali mi w wypełnianiu obowiązków uniwersyteckich, tak iżbym wsparty ich opinią nie tyle był w stanie przewodzić, ale pomagać i rządzić, tak bym mógł, wraz z wami, zasłużyć na życie wieczne, do którego niech nas prowadzi Bóg na wieki wieków błogosławiony. Amen. W imię Jezusa Chrystusa.