1. Więzi Alberta z Kolonią a geneza Instytutu Alberta Wielkiego (Albertus-Magnus-Institut)

2. Trudne początki

3. Struktura organizacyjna Instytutu, współpracownicy, metody pracy

4. Stan edycji do 1993 r.

Aneks: Podstawowa polska bibliografia dotycząca Alberta Wielkiego i albertyzmu

Albert Wielki – badania i edycje jego dzieł


1. Więzi Alberta z Kolonią a geneza Instytutu Alberta Wielkiego (Albertus–Magnus–Institut)
 
Polskim mediewistom i historiografom zarówno europejskiej jak i rodzimej myśli Średniowiecza nie jest obca postać św. Alberta z Lauingen, z upodobaniem zwącego się w późniejszym okresie życia Kolończykiem, dominikanina, jednego z najwybitniejszych umysłów XIII wieku, jak to sugeruje w pewnej mierze nadany mu już wkrótce po śmierci przydomek Magnus[1], do którego wieki późniejsze dołączyły między innymi takie określenia, jak: Doctor expertus[2], Doctor universalis[3], Sanctus[4], Doctor ecclesiae[5], Cultorum scientiarum naturalium coelestis Patronus[6], względnie großer Deutsche[7]. Przyczyna takiego stanu rzeczy jest oczywista: Albert podjął się olbrzymiego, trudnego i ryzykownego zadania podporządkowania łacińsko-chrześcijańskiemu kręgowi kulturowemu heterogennej myśli filozoficznej Greków, Arabów i ÂŻydów[8]. Co więcej, ten monumentalny i zdawałoby się przekraczający twórcze siły jednego człowieka projekt o głębokich i sięgających daleko w przyszłość konsekwencjach udało mu się zrealizować i nadać mu kształt chrześcijańskiego perypatetyzmu[9]. Recepcja filozofii greckiej i arabsko-żydowskiej połączona z godzeniem elementów neoplatońskich z arystotelizmem z jednej strony oraz pozostawanie na gruncie ortodoksji z drugiej strony jako program i metoda uprawiania filozofii[10] oraz nauk w ogóle, wywarły kolosalny wpływ na przebieg i kierunki rozwoju nauk nie tylko w XIII wieku, ale także na wieki późniejsze. Jego wpływ promieniował na niemal wszystkie ważniejsze ośrodki szkolnictwa chrześcijańskiej Europy aż po Kraków i Warmię. Chcąc dotrzeć do źródeł inspiracji polskiej myśli filozoficznej wieków średnich, zwłaszcza na uniwersytecie krakowskim w XV wieku, trzeba dosyć często sięgać do spuścizny Kolończyka[11], która po części dopiero od niedawna dostępna jest drukiem[12]. Z początkiem lat 50 naszego stulecia zaczęły ukazywać się wszystkie dzieła Alberta w wydaniu krytycznym (Sancti Doctoris Ecclesiae Alberti Magni Ordinis Fratrum Praedicatorum Episcopi Opera omnia), zwanym Edycją Kolońską (Editio Coloniensis), realizowana w niewielkim zespole powołanego do życia w tym celu w r. 1931 w Kolonii Instytutu Alberta Wielkiego (Albertus–Magnus–Institut), którego siedzibą jest od r. 1954 Bonn.
Nie jest zamiarem piszącego te słowa omówienie polskiego wkładu do badań nad Średniowieczem z punktu widzenia roli, jaka przypadła w nich refleksji nad Albertem i nad jego wpływem na filozofię polską, choć to istotnie jest niewątpliwym dezyderatem[13]. Autor niniejszego artykułu nie jest w stanie sprostać temu na pozór łatwemu zadaniu z racji dotkliwego braku polskiej literatury przedmiotu w jego bońskim otoczeniu. Stawia on sobie natomiast za cel przedstawienie polskiemu czytelnikowi Instytutu Alberta Wielkiego, odnotowując na wstępie ważniejsze daty z życia Alberta. W tych wąsko zakreślonych ramach omówione zostaną poniżej takie zagadnienia jak: więzi Alberta z Kolonią a geneza kolońskiego Instytutu Alberta Wielkiego, początkowe trudności z dzieleniem kompetencji miedzy Instytutem Alberta Wielkiego, Towarzystwem Krzewienia Nauk im. J.J. Görresa i dominikańskim Institutum Historicum ad S. Sabinae w Rzymie; struktura organizacyjna Instytutu Alberta Wielkiego, metody pracy i dobór współpracowników, wreszcie obecny stan edycji. Autor, sam zresztą Insider, opiera się w pierwszej linii na własnych spostrzeżeniach, na lekturze zachowanych w Instytucie notatek dotyczących początków Instytutu[14] oraz na ustnych relacjach jego współpracowników, uwzględniając oczywiście kilka publikacji dotyczących tego zagadnienia[15].
1. Więzi Alberta z Kolonia a Geneza Instytutu Alberta Wielkiego (Albertus–Magnus–Institut)
Związki Alberta z Kolonia rzucają światło na narodziny w tym mieście w 650 lat po jego śmierci Instytutu Alberta Wielkiego. Miasto to bowiem zajmuje wyjątkowe miejsce w biografii urodzonego ok. 1200 roku nie nad Renem, lecz w Lauingen nad Dunajem (Szwabia) Alberta 'Kolończyka'[16] i jest od początku ważnym centrum, wokół którego skupia się jego działalność i z którego promieniuje jego myśl. Już wnet po przyodzianiu habitu dominikańskiego w Padwie w roku 1223 (lub 1229) odbywał w konwencie tego nadreńskiego miasta najprawdopodobniej nowicjat, a z pewnością swoje studia teologiczne. Ten pierwszy okres koloński Alberta (1223 lub 1229–1233) zamyka się objęciem przezeń funkcji lektora w klasztornych studiach dominikańskich (ok. 1233–1240), najpierw w Hildesheimie, później we Fryburgu, Ratyzbonie i Strasburgu. Kolejna faza to okres paryski (ok. 1240–1248), podczas którego Albert przebiega wszystkie szczeble kariery uniwersyteckiej, osiągając stopień magistra fakultetu teologicznego uniwersytetu paryskiego (1245). Z nad Sekwany wraca ponownie do Kolonii w r. 1248. Na ten drugi okres koloński (1248–1254) przypada organizacja tutejszego Studium generale i objęcie w nim kierownictwa, a także – i przede wszystkim – wykładów[17]. W latach 1254–1257 jest Albert prowincjałem prowincji Teutonia i lektorem przy kurii papieskiej w Anagni (od września 1256 do jesieni 1257); za czasów swojego prowincjałatu przebywa przy różnych okazjach w Kolonii. Po odejściu ze stanowiska prowincjała powraca nad Ren i wykłada w tutejszym Studium generale (1257–1260), a ponadto nierzadko, z racji swojego wielkiego autorytetu, pełni funkcje miarodajnego rzecznika w życiu społeczno-politycznym miasta, m.in. w charakterze rozjemcy w przeróżnych konfliktach, aż do czasu przyjęcia od papieża Aleksandra IV nominacji na biskupa Ratyzbony (5.I.1260). Jednakże już po upływie roku od objęcia administracji diecezja, podczas pobytu przy Kurii papieskiej we Włoszech, rezygnuje z tego eksponowanego stanowiska[18]. 13 lutego 1263 r. papież Urban IV mianuje go swoim delegatem i kaznodzieją na Niemcy, Czechy i kraje języka niemieckiego z zadaniem nawoływania chrześcijan do 7 krucjaty (1270); w tej nowej funkcji przebywał także w Kolonii[19]. Lata 1264–1270 upłynęły mu w konwentach Würzburga i Strasburga; w r. 1271 osiadł ponownie w Kolonii, skąd, mimo podeszłego wieku i słabego już wzroku, podejmował zadziwiająco ożywioną i rozmaicie ukierunkowana działalność niemal aż do śmierci[20], która nastąpiła w tutejszym konwencie dominikańskim św. Krzyża[21] dnia 15.XI.1280. Jego zwłoki złożono 18.XI.1280 w grobie przed głównym ołtarzem kościoła klasztornego podczas uroczystej mszy żałobnej, którą odprawiał arcybiskup koloński i przyjaciel zmarłego, Zygfryd z Westerburgu. Na kamiennej płycie nagrobkowej wykuto słowa: 'W roku Pańskim 1280, 15 listopada, zmarł czcigodny brat Albert, ongiś biskup Ratyzbony, z zakonu kaznodziejskiego, magister teologii. Niech spoczywa w pokoju. Amen'.
Wkrótce po śmierci rozpoczął się kult Alberta, najpierw tam, gdzie znajdował się jego grób (kościół klasztorny w Kolonii)[22]. Około 1288 roku upamiętnia Alberta na witrażu absydy kościoła dominikańskiego arcybiskup koloński Zygfryd z Westerburgu. Z tego okresu musi też pochodzić miano 'święty', jakie spotykamy w zabytkach pisanych z I polowy XIV wieku[23]. Przyjmuje się, że kanonizacja Bonawentury w r. 1482 była bodźcem dla kręgu czcicieli i zwolenników nauki Alberta, – ci ostatni rekrutowali się gównie spośród kleru diecezjalnego, ponieważ dominikanie, zgodnie z postanowieniem kapituły generalnej zakonu z r. 1309 w Saragossie[24], zobowiązani byli nauce św. Tomasza –, do nasilenia starań o oficjalne usankcjonowanie kultu. Z początkiem XV wieku myśl Alberta przezywa swój renesans (albertyzm) zarówno w Paryżu (Jan z Nowego Domu) jak i w Kolonii (Heymeryk de Campo, Bursa Laurentiana[25], później m. in. Jan Hulshout z Mechelen, Gerhard Harderwijk). W tym czasie powstają najliczniejsze odpisy rękopiśmienne dzieł Alberta. Wieki późniejsze, a w szczególności wiek XVII, były okresem ożywionego kultu i starań o kanonizacje[26].
W r. 1644 na kapitule generalnej dominikanów w Rzymie podjęta została decyzja publikacji jego dzieł wszystkich. Prace nad edycją osobiście koordynował generał zakonu Tomasz Turco (1644–1649), a na czele zespołu edytorskiego stanął Piotr Jammy O.P. (†1665). To pierwsze kompletne wydanie (Edycja Lyońska) zaplanowane było na 25 tomów, z których do r. 1651 ukazało się 21 foliantów[27]. Po ukazaniu się 21 tomu drukarze wstrzymali się z drukiem następnych, mimo iż dalsze manuskrypty były przygotowane, motywując to nieekonomicznością projektu i stawiając nowe roszczenia finansowe względem zakonu. Nawet znaczne koncesje ze strony generała dominikanów względem spółki drukarzy nie nakłoniły tych ostatnich do podjęcia druku. Nie trzeba dodawać, że ani generał dominikanów, Tomasz Turco, a od r. 1650 J.B. de Marinis, ani Claude Cochet, pełnomocnik generała do spraw edycji, byli gotów pogodzić się z takim rozwojem sytuacji. Starania o sfinalizowanie projektu były intensywnie prowadzone, ale nie przyniosły żadnych rezultatów. Jeszcze w r. 1654 istniał zespól edytorów w lyońskim klasztorze, który rzeczywiście był pierwszym – dominikańskim 'Instytutem Alberta Wielkiego'. O jego dalszych dziejach oraz o losach zgromadzonego materiału (manuskrypty kolejnych 4 tomów oraz wciąż aktualizowany katalog dzieł Alberta) brakuje jakichkolwiek świadków historycznych[28].
U schyłku XIX wieku, na życzenie papieża Leona XIII, podejmują się księża August i Emiliusz Borgnet nowego wydania dzieł wszystkich Alberta. Bazują oni na tekście lyońskiego wydania P. Jammy, a ich własny wkład polegał głównie na weryfikacji i 'poprawianiu' cytatów w oparciu o dostępne, im współczesne wydania źródeł, natomiast przytoczeń Wulgaty na podstawie wydania Syksto-Klementyńskiego. W tym wydaniu utworów Alberta nie brak wielu opuszczeń (homoioteleuta) i arbitralnych koniektur w przypadku trudnych, względnie niekonwencjonalnych lub blednie przekazanych konstrukcji gramatycznych. Efektem takiej metody edytorskiej jest absolutnie niepewny i po części bezsensowny tekst[29]. To drugie niekrytyczne i niekompletne wydanie B. Alberti Magni Opera omnia liczy 38 tomów i określane jest mianem Edycji Paryskiej (Editio Parisiensis), jako że ukazało się w Paryżu (L. Vivès), w latach 1890–1899.
W drugiej połowie lat dwudziestych XX wieku, w związku ze zbliżająca się 650 rocznica śmierci Alberta i toczącym się procesem kanonizacyjnym, zaczęto żywo dyskutować problem krytycznego wydania jego dzieł. Inicjatorami tej idei byli H.Chr. Scheeben, przez pewien okres członek zakonu dominikańskiego[30], biograf Alberta, oraz zaprzyjaźniony z nim J.L. Siemer (– obaj studiowali historie w Münster i zajmowali się historia zakonu w średniowieczu), prowincjał dominikanów niemieckich. Z planem podjęcia nowej edycji zwrócił się Scheeben do Towarzystwa Krzewienia Nauk im. J.J. Görresa (Görres–Gesellschaft zur Pflege der Wissenschaft) i spotkał się z pozytywnym echem ze strony jej przewodniczącego H. Finke, znanego historyka i wydawcy listów dominikańskich z XIII wieku. Na zjeździe Towarzystwa im. Görresa w Kolonii w październiku roku 1930 podjęto na plenarnym posiedzeniu publicznym pod kierunkiem H. Finke decyzję realizacji krytycznego wydania dzieł wszystkich Alberta Wielkiego. W tym celu utworzono Komisję, w której skład weszli: L. Baur, B. Geyer, M. Grabmann, Fr. Pelster, A. Dyroff i A. Schneider. Za siedzibę Komisji i miejsce ukazywania się edycji obrano Kolonie, co w pewnej mierze odzwierciedlało wpływ arcybiskupa kolońskiego, kardynała K.J. Schulte, który od początku był żywo zainteresowany tym projektem. Z początkiem stycznia 1931 odbyło się posiedzenie Komisji u H. Finke we Fryburgu Bryzgowijskim, na którym omówione zostaly zagadnienia podziału pracy, a w szczególności problem kwerendy rękopisów i ich opisu. Wówczas też ustalono, że w pierwszej kolejności zostanie wydane De bono, a edycji tej podjął się B. Geyer. W tym samym jeszcze roku doszło do przeobrażenia istniejącej od r. 1922 w Kolonii Akademii Alberta Wielkiego (Albertus–Magnus–Akademie)[31] w Instytut Alberta Wielkiego (Albertus–Magnus–Institut), którego zadaniem stała się krytyczna edycja dzieł wszystkich Alberta. Kierownictwo Instytutu zostało powierzone (ustnie) przez kardynała K.J. Schulte B. Geyerowi, a sekretarzem mianowany został H. Ostlender. Jak B. Geyer w swoich dotychczas niepublikowanych wspomnieniach odnotowuje, nominacja Ostlendera na sekretarza z 4.VIII.1931 była jedynym pisanym dokumentem o powołaniu do życia Instytutu w ogóle.
2. Trudne poczatki
Akademia Alberta Wielkiego jako Katolicki Instytut Filozoficzny została utworzona z inicjatywy kardynała K.J. Schulte i przy poparciu papieża Benedykta XV przez biskupów niemieckich w Kolonii w r. 1922. Miała ona za cel umożliwienie nie tylko teologom, lecz także filologom, lekarzom, jurystom i absolwentom innych szkół wyższych w przeciągu 4 semestrów pogłębienia ich wykształcenia filozoficznego, a zwłaszcza w zakresie tomizmu[32]. Ponieważ nie miała prawa nadawania stopni akademickich, stad też jej znaczenie pozostawało w cieniu uniwersytetu i było stosunkowo niewielkie[33]. Przekształcenie jej w Instytut Alberta Wielkiego (1931) otwarło nową perspektywę, konkretyzując nowe cele i zadania: Instytut do wydawania dzieł wszystkich Alberta Wielkiego (Albertus–Magnus–Institut zur Herausgabe der Opera omnia S. Alberti Magni). Ukonstytuowanie się Instytutu z tak określonym zadaniem postawiło najpierw pod znakiem zapytania udział Towarzystwa im. J.J. Görresa w pracach nad postanowioną przezeń podczas Zjazdu w Kolonii (1930) edycją, a później, nie bez energicznego sprzeciwu członków Zarządu Towarzystwa[34] z jednej strony i sprytnej taktyki Geyera z drugiej strony, doprowadziło do całkowitego wyeliminowania tej organizacji z własnego projektu. Dla obiektywnej oceny powstałego konfliktu trzeba jednak mieć przed oczyma fakt, że Towarzystwo im. J.J. Görresa, mimo dysponowania środkami finansowymi, aparatem organizacyjnym i potencjałem naukowym, nie przystąpiło od razu do realizowania projektu, a wręcz przeciwnie – początkowy entuzjazm przygasał w miarę konfrontacji poszczególnych jego członków z konkretnymi zadaniami. I tak kiedy we Fryburgu zapadła decyzja wydania De bono Alberta, a edycji tej podjął się B. Geyer, na zaoferowany przezeń innym naukowcom z Towarzystwa udział w pracach edytorskich nad tym dziełem zabrakło pozytywnego oddźwięku. W tym kontekście dążenie Geyera do postawienia projektu edycji na solidnej i niezależnej od biurokratycznego, ale mało efektywnego aparatu Towarzystwa im. J.J. Görresa bazie organizacyjnej było poniekąd wyrazem dalekowzrocznej i rozważnej polityki, a zarazem usprawiedliwieniem podjętych w porozumieniu z kardynałem K.J. Schulte i za jego zgodą kroków w kierunku separacji[35].
Ważnym momentem historycznym w genezie Instytutu Alberta Wielkiego jest stanowisko rzymskiej centrali zakonu dominikanów względem projektu nowej edycji. Wprawdzie troska dominikanów koncentrowała się wokół wydawania dzieł genialnego ucznia Alberta – św. Tomasza z Akwinu (Editio Leonina) –, mimo to wielkie zainteresowanie wzbudził w zakonie przyjmujący realne kontury plan krytycznej edycji dzieł Alberta – wybitnego reprezentanta zgromadzenia mendykantów. Szybko doszło do porozumienia miedzy B. Geyerem a G. Théry O.P. z rzymskiego Institutum Historicum Fratrum Praedicatorum ad S. Sabinae, że ten ostatni obejmie edycję komentarza Alberta Super Dionysium De divinis nominibus[36]. Intencją Geyera było jednak ograniczenie kompetencji odnośnie całości projektu wyłącznie na koloński Instytut, a nie dzielenie ich z Instytutem Historycznym św. Sabiny. Splot wydarzeń, który przybrał niebezpieczne dla losów edycji charakter ('afera Scheebena'), sprawił, że dominikanie jako zakon decyzją generała (M. Gillet) całkowicie wycofał się z udziału w projekcie edycji, a jedynie zainteresowanym członkom zakonu indywidualnie wolno było podjąć współpracę z Instytutem Alberta Wielkiego[37]. Z tej możliwości skorzystali tacy dominikanie jak: F.E.M. Filthaut, A. Hespers, B. van Hulse, S. Janssen, G.G. Meersseman, A. Möllenbrock, J.A. Weisheipl und F.C. Wiedemann[38].
Interesującym i dotychczas prawie nieznanym jest pewien epizod z dziejów relacji między Instytutem Alberta Wielkiego a prowincjałem dominikanów niemieckich, J.L. Siemerem. Cztery listy, jakie ocalały ze zbioru prywatnej korespondencji Geyera, – dwa od J.L. Siemera do Geyera i dwie odpowiedzi na nie Geyera –, odzwierciedlają niemiecki aspekt rozwoju bilateralnych stosunków już po 'aferze Scheebena'. Na podstawie tych materiałów wolno zakładać, że w latach czterdziestych naszego stulecia stosunki między kolońskim prowincjałem dominikanów niemieckich a dyrektorem Instytutu Alberta Wielkiego były całkowicie normalne. Z listu prowincjała J.L. Siemera z 17.XII.1943 do B. Geyera wynika, że Geyer nie tylko uczestniczył w dorocznej uroczystej akademii z okazji rocznicy śmierci Alberta (15.XI.), zorganizowanej przez dominikanów, lecz również referował o zaawansowaniu prac nad edycją. Relacja Geyera musiała wywrzeć niezwykłe wrażenie na J.L. Siemerze, który we wspomnianym piśmie do Geyera żądał radykalnych zmian organizacyjnych, oznaczających w gruncie rzeczy nic innego jak przejęcie przez dominikanów edycji. Swoją wizję sformułował w pięciopunktowym katalogu propozycji:
1. Instytut Alberta Wielkiego należy przenieść z Kolonii do Bonn.
2. Prowincjał dominikanów (Siemer) deleguje do Instytutu czterech młodych zakonników, którzy maja być uczniami Geyera i pod jego kierunkiem studiować paleografię i technikę edytorską, a ponadto na uniwersytecie w Bonn teologie. Zakonnicy ci musza być 'w szczególny sposób' uczniami Geyera i stać pod jego 'szczególnym wpływem', by bez reszty pozyskać ich dla sprawy edycji dzieł Alberta.
3. Jeden spośród owej czwórki winien mieć ukończone studia i objąć funkcję sekretarza Instytutu, a dotychczasowy sekretarz, H. Ostlender, powinien odejść. Sekretarz musi od początku mieć realna perspektywę zostania następcą Geyera na stanowisku dyrektora Instytutu.
4. Ci czterej ojcowie-zakonnicy otrzymują do pomocy dwóch braci zakonnych i wspólnie tworzą w Bonn klasztor, którego jedynym celem jest praca nad krytyczną edycją dzieł św. Alberta. Przełożonym tej wspólnoty jest sekretarz Geyera/Instytutu. Strona finansowa przedsięwzięcia będzie rozwiązana przez intencje mszalne, niedzielne zastępstwa oraz wsparcie ze strony Instytutu Alberta; stała pensja nie wchodzi w rachubę.
5. Czwórka oddelegowanych dominikanów doktoryzuje się pod kierunkiem Geyera; Geyer musiałby stać się członkiem trzeciego zakonu dominikanów, ponieważ Albert był dominikaninem.
W listownej odpowiedzi z dnia 29.XII.1943 Geyer zdecydowanie odrzucił propozycje Siemera, zarzucając mu całkowicie błędną ocenę rzeczywistej sytuacji i uwarunkowań Instytutu, nie podejmując dyskusji poszczególnych punktów propozycji, a ograniczając się do przedstawienia w czterech punktach własnego, diametralnie odmiennego stanowiska:
1. Instytut Alberta Wielkiego został założony przez arcybiskupa kolońskiego, jest przezeń finansowany i jemu podporządkowany. Członkowie Instytutu są mianowani i zatrudniani przez arcybiskupa; są to duchowni świeccy arcybiskupstwa kolońskiego.
2. Spośród współpracujących edytorów jest 26 duchownych świeckich, 4 dominikanów, 3 benedyktynów, 2 z innych zakonów i 2 osoby świeckie.
3. Propozycja wstąpienia do trzeciego zakonu dominikańskiego bazuje na absolutnie mylnej ocenie osobistego stosunku Geyera do zakonu dominikanów; Geyer nie jest bowiem bardziej z tym zakonem związany niż przykładowo z jezuitami lub franciszkanami; przy edycji dzieł Alberta przyjął on wsparcie tam gdzie je znalazł, a szczególne zainteresowanie dominikanów edycją zawsze doceniał.
4. Jeśli Siemer zrozumiał referat Geyera w tym sensie, jakoby projekt edycji był zagrożony, jest to dalszym nieporozumieniem. Przeciwnie, prace są tak dalece posunięte, że jednocześnie wiele tomów może iść do druku. Wzmianka o olbrzymich rozmiarach podjętego projektu miała na celu podnietę do intensywnej pracy, a nie wyrażała obawy, że edycja może być przez Instytut niezrealizowana. Przyszłość jest jednakowo niepewna zarówno dla Instytutu jak i dla zakonu dominikanów, dlatego nie pozostaje nic innego, jak w dotychczasowym stylu kontynuować prace, a Opatrzności zawierzyć sprawę sukcesu.
W liście do prof. Geyera z 5.I.1944 J.L. Siemer przyznał, że jego ocena sytuacji Instytutu bazowała na błędnych przesłankach, których dostarczył swoją osobliwą metodą 'zachęty do intensywnej pracy' sam Geyer i jego uwagi odnośnie sekretarza Instytutu, H. Ostlendera. Prowincjał wycofał się ze swoich propozycji, co Geyer przyjął z wyraźnym zadowoleniem (list z 7.I.1944).
Kiedy po dotkliwych stratach ostatniej wojny piętrzyły się na każdym kroku trudności z kontynuowaniem prac nad edycją i z rozpoczęciem druku – zniszczeniu uległa część przygotowanego do druku materiału, fotokopie rękopisów etc., brakowało papieru i środków finansowych na druk, a wydawnictwo Aschendorff leżało w gruzach, – dzięki inicjatywie E. Filthauta O.P. nawiązane zostały kontakty z kanadyjskim Pontifical Institute of Mediaeval Studies w Toronto (A. Ch. Pegis). Z za Oceanu oferowano pomoc materialna; rozpoczęły się długie pisemne rokowania z dyrektorem PIMS, A.Ch. Pegis, dotyczące warunków współpracy obu Instytutów. Rychło okazało się jednak, że Toronto było zdecydowane przejąć edycje, na co naturalnie Geyer nie przystał. Nie pozostawało wiec nic innego, jak o własnych siłach przebyć trudny etap powojenny.
3. Struktura organizacyjna instytutu, współpracownicy, Metody pracy
Istotne elementy z zakresu struktury Instytutu Alberta Wielkiego zawiera przytoczona replika Geyera na pięciopunktowy katalog propozycji prowincjała Siemera. Dla uzupełnienia tych dosyć ogólnych stwierdzeń wypada dorzucić kilka szczegółów. Instytut jest placówką naukową archidiecezji kolońskiej; arcybiskup Kolonii jest protektorem Instytutu. Obok funkcji dyrektora, jaką pełnią do tej pory duchowni archidiecezji, początkowo istniał jedynie etat sekretarza, na który z inicjatywy wikariusza generalnego arcybiskupa kolońskiego, E. Davida, kardynał K.J. Schulte powołał H.H. Ostlendera (†18.III.1969). Z biegiem lat Instytut został poszerzony o dwa etaty asystenckie, które objęli W. Kübel (1947) i P. Simon (1951)[39]. Poza tym małym kręgiem pracowników etatowych, którzy musieli organizować i koordynować wstępne prace, w projekcie krytycznej edycji brał udział szereg uczonych z kraju i zagranicy, w tym zarówno duchowni świeccy jak i różnego koloru zakonnicy oraz osoby świeckie. Stopniowo doszło też do wzrostu liczby pracowników etatowych, których stan zwykł wahać się między 5 – 7 osób, przy czym osoby świeckie zaczęły zdobywać teren – najpierw P. Hoßfeld (1958), następnie B. Schmidt (1960)[40], bibliotekarz J. Schöpfer (1968)[41], H. Anzulewicz (1983) i A. Claßen (1988), pierwsza w historii Instytutu kobieta. Po śmierci Bernharda Geyera (4.IV.1974), pierwszego długoletniego dyrektora Instytutu (od r. 1931 aż do śmierci), profesora zwyczajnego i kierownika katedry dogmatyki, historii dogmatów i patrologii w fakultecie teologii katolickiej uniwersytetu w Bonn w latach 1927–1948, kierownictwo Instytutu objął Wilhelm Kübel, prof. nadzwyczajny, dr phil., dr theol. h.c., który aż do śmierci pełnił funkcję dyrektora[42]. Aktualny stan liczebny etatowych pracowników zmalał do 5 osób; również liczba współpracujących z Instytutem naukowców pomniejszyła się znacznie.
Pierwsze wysiłki Instytutu koncentrowały się wokół organizacji i koordynacji pracy, zbierania materiału rękopiśmiennego, wypracowania krytycznego katalogu dzieł Alberta, klasyfikacji tej masy pism (33 dzieła teologiczne, 41 z zakresu filozofii i nauk matematyczno-przyrodniczych) oraz stworzenia norm wydawniczych (Editionsrichtlinien). Rozpoczęło się od przeglądania drukowanych katalogów bibliotecznych, objazdów bibliotek i archiwów europejskich, studiowania istniejących inwentarzy zbiorów rękopiśmiennych, a przede wszystkim samych rękopisów i sporządzania ich opisów. Prace te prowadzili B. Geyer, H. Ostlender, G. Meersseman i W. Kübel, a częściowo także M. Weiß. W ten sposób już z początkiem lat 50. zostało zarejestrowanych ok. 1900 rękopisów[43]. Obok poszukiwań i opisu rękopisów zaczęto sporządzać ich mikrofilmy i fotokopie. Nieodzowne przy tej okazji były różne badania dotyczące kwestii autentyczności i chronologii, punkt wyjścia i baza dla klasyfikacji dzieł oraz ustalenia planu edycji (S. Alberti Magni Operum omnium editorum et edendorum conspectus). Wciąż udoskonalano normy edytorskie, które dokładnie ustalały jednolite dla edycji, zobowiązujące wszystkich współpracowników[44] zasady opracowywania tekstu (reguły konstytuowania tekstu, szata graficzna, pisownia, interpunkcja, sposób cytowania, aparat krytyczny, aparat źródłowy itp.). Przyjęły one konkretna formę już w latach czterdziestych, choć były w międzyczasie i są nadal poprawiane i uzupełniane[45].
4. Obecny stan edycji (1993)[46]
Punktem wyjściowym i najważniejszym nowej, krytycznej edycji dzieł wszystkich Kolończyka było ustalenie głównych ram tego projektu. Implikowało to najpierw wypracowanie krytycznego katalogu dzieł, co z kolei zakładało przebadanie zarówno tradycji rękopiśmiennej jak i wnikliwe analizy treści, stylu itp. (krytyka wewnętrzna) poszczególnych dzieł, a zwłaszcza tych, których kwestia autentyczności nie była rozstrzygnięta. W oparciu o rezultaty tych żmudnych i czasochłonnych dociekań możliwe było ustalenie ogólnego planu edycji, który dokładnie określał systematyczny podział wszystkich dotychczas znanych i w większości już wcześniej drukowanych pism Alberta na poszczególne tomy edycji kolońskiej (S. Alberti Magni Operum omnium editorum et edendorum conspectus)[47]. Podział ten jest zasadniczo nowy, odmienny od przyjętego w pierwszym, lyońskim (P. Jammy), i drugim, paryskim (A. i E. Borgnet) wydaniu dzieł, które – jak wiadomo – nie tylko były niekompletne, lecz także obejmowały dzieła niesłusznie przypisywane Albertowi[48]. Ale ostateczne ustalenie krytycznego katalogu dzieł, a co za tym idzie, ostatecznego profilu edycji kolońskiej jest właściwie ciągłym zadaniem wydawców i dokonuje się w ramach postępów ich pracy. Jest to zagadnienie w wielu wypadkach problematyczne, jak ilustrują liczne przykłady: Quaestiones (tom XXV,2), De muliere forti (t.XVIII), Summa theologiae (de mirabili scientia dei, t.XXXIV i XXXV), De mysterio missae i De corpore domini (t.XXXVIII) oraz Super Euclidem. Z różną intensywnością i wielokroć kontrowersyjnie dyskutują uczeni te niejasne zagadnienia. Jak się wydaje, dyskusji tej nie jest w stanie zakończyć nawet krytyczną edycją poszczególnych dzieł[49].
Z zaplanowanych 40 tomów ukazało się w referowanym okresie, tzn. do r. 1993, 23 pozycji, na które składa się 7 pojedynczych i 8 podwójnych tomów, co daje w sumie 15 tomów edycji. Jak liczba 23 pozycji ma się do zaplanowanej liczby 40 tomów stara się objaśnić przykład: tom XIV (Super Ethica) składa się z dwóch samoistnych części (pars 1 i 2), które ukazały się w różnych latach i dlatego każda z nich otrzymuje własny numerus currens, czyli numer kolejności ukazywania się. Podana wyżej łączna liczba wydanych 23 pozycji jest zatem identyczna z numerus currens ostatnio ukazującego się tomu, a nie jest liczba wydanych tomów w tym znaczeniu słowa tomus, jakie mu przysługuje w planie ukazywania się określonym w conspectus. Zatem przez liczbę 23 pozycji nie można rozumieć przekroczenia półmetka całego projektu. Zawiera ona bowiem w sobie dokładnie 15 tomów, przy czym niektóre z nich ukazały się dopiero w pierwszej części, jak np. t.VII (De anima, 1968) lub t.XXXIV (Summa theologiae I), inne natomiast w dwu częściach jak np. t.V (V,1: De caelo et mundo, 1971; V,2: De natura loci, De causis proprietatum elementorum, De generatione et corruptione, 1980) czy t.XVI (XVI,1: Metaphysica I–V, 1960; XVI,2: Metaphysica VI–XIII, 1964).
Oto zestawienie już opublikowanych w ramach krytycznej edycji kolońskiej dzieł w kolejności ich ukazywania się:
T.XXVII: De bono, wyd. H. Kühle, K. Feckes, B. Geyer, W. Kübel (1951).
XIX: Postilla super Isaiam, wyd. F. Siepmann, Postillae super Ieremiam et Postillae super Ezechielem fragmenta, wyd. H. Ostlender (1952).
XII: Liber de natura et origine animae. Liber de principiis motus processivi, wyd. B. Geyer; Quaestiones super De animalibus, wyd. E. Filthaut (1955).
XXVI: De sacramentis, wyd. A. Ohlmeyer, F. Anders i F. Heyer; De incarnatione, wyd. I. Backes; De resurrectione, wyd. W. Kübel (1958).
XVI,1: Metaphysica I–V, wyd. B. Geyer (1960).
XVI,2: Metaphysica, wyd. B. Geyer (1964).
VII,1: De anima, wyd. K. Stroick (1968).
XIV,1: Super Ethica commentum et quaestiones I–V, wyd. W. Kübel (1968–1972).
V,1: De caelo et mundo, wyd. P. Hoßfeld (1971).
XXXVII,1: Super Dionysium De divinis nominibus, wyd. P. Simon (1972).
XXV,1: De natura boni, wyd. E. Filthaut (1974).
XVII,1: De unitate intellectus, wyd. A. Hufnagel; De XV problematibus, wyd. B. Geyer; Problemata determinata, wyd. J. Weisheipl; De fato, wyd. P. Simon (1975).
XXXIV,1: Summa theologiae I qq.1–50, wyd. D. Siedler, W. Kübel, H.G. Vogels (1978).
XXXVII,2: Super Dionysii Mysticam theologiam et Epistulas, wyd. P. Simon (1978).
V,2: De natura loci. De causis proprietatum elementorum. De generatione et corruptione, wyd. P. Hoßfeld (1980).
XIV,2: Super Ethica commentum et quaestiones VI–X, wyd. W. Kübel (1986).
XXI,1–2: Super Matthaeum, wyd. B. Schmidt (1987).
IV,1: Physica I–V, wyd. P. Hoßfeld (1987).
XXV,2: Quaestiones, wyd. A. Fries, W. Kübel, H. Anzulewicz (1993).
IV,2: Physica VI–VIII, wyd. P. Hoßfeld (1993).
XVII,2: De causis et processu universitatis a prima causa, wyd. W. Fauser (1993).
XXXVI,1: Super Dionysium De caelesti hierarchia, wyd. P. Simon (†) i W. Kübel (1993).
Tytułem uzupełnienia należy dodać repertorium rękopisów dzieł Alberta, które na bazie wcześniejszych niedrukowalnych opracowań B. Geyera, G. Mersseemana, H. Ostlendera, W. Kübla i M. Weißa oraz w oparciu o własne badania wydal w serii Opera omnia Alberti – jako tom pomocniczy, P. W. Fauser:
Tomus subsidiarius: W. Fauser, Die Werke des Albertus Magnus in ihrer handschriftlichen Überlieferung. Teil I: Die echten Werke (Codices manuscripti operum Alberti Magni. Pars I: Opera genuina). Münster i.W. 1982[50].

Aneks
podstawowa polska bibliografia dotycząca Alberta Wielkiego i albertyzmu
Zebrany materiał, który uwzględnia także literaturę obcojęzyczną autorów polskich[51], jest uporządkowany wg następującego schematu: Grupę I stanowią dzieła: A. Polskie wydania łacińskich dzieł Alberta (w większości pseudoepigrafy) i B. Dzieła Alberta tłumaczone w całości lub we fragmentach na j. polski (również w głównej mierze pseudoepigrafy). Grupa II obejmuje literaturę poświęconą Albertowi, którą dzielimy na: A. Opracowania ogólne typu podręczników historii filozofii, monografii itp., dające zwięzłą, niekiedy bardzo powierzchowna, przyczynkowa charakterystykę dzieł, poglądów filozoficznych i znaczenia Alberta oraz B. Opracowania szczegółowe, poświecone osobie, dziełom, tradycji rękopiśmiennej, poglądom naukowym (względnie jednemu z tych zagadnień) Kolończyka. Grupa III skupia literaturę dotyczącą oddziaływania poglądów Alberta na przebieg i kierunki rozwoju filozofii średniowiecznej (albertyzm).
Niech wolno będzie zwrócić uwagę czytelnika na ujemny aspekt metodologiczny tej pracy. Otóż w trakcie zbierania materiału w oparciu o dostępna autorowi literaturę przedmiotu ujawniły się w licznych wypadkach poważne nieścisłości co do danych bibliograficznych, względnie ich kompletności. Wprawdzie częściowo udało się je skorygować, bądź uzupełnić, to jednak wielokroć okazało się niemożliwością dotarcie do źródeł – ze wspomnianych na wstępie powodów – i dokonanie kontroli. Dlatego też poniższa bibliografia wymaga nie tylko uzupełnień, lecz także i poprawek.
I. Dzieła Alberta Wielkiego (Ps.-Alberta)
A. Polskie wydania łacińskich dzieł
Albertus Magnus (Grotus, Teutonicus, hr. Bollstad) abp Ratyzbony. (ur. 1193 †1280), De intellectu et intelligibili. Cracoviae 1504: J. Haller. (Por. K. Estreicher, Bibliografia polska. T.XII: Stulecie XV–XVIII. Kraków 1891 97; Dodatki i sprostowania, tamże V; id., Bibliografia polska XV.–XVI. stulecia. Zestawienie chronologiczne 7200 druków w kształcie rejestru do Bibliografii, tudzież spis abecadłowy tych dzieł, które dochowały się w bibliotekach polskich. Kraków 1875 4; id., Polnische Bibliographie des XV.–XVII. Jahrhunderts. Krakau 1883 5).
Albertus Magnus, Liber de natura animae. Cracoviae (? Metis) 1493: Casp. Hochfeder. (Por. K. Estreicher, Polnische Bibliographie des XV.–XVII. Jahrhunderts. Krakau 1883 3).
Albertus Magnus (?), Expositio librorum Yconomicorum Aristotelis, fragmenty: A. Słomczyńska, Krakowskie komentarze z XV wieku do «Ekonomiki» Arystotelesa. Wrocław 1978 110–111; – Repertorium commentariorum in Aristotelis «Economica» Latinorum, quae in bibliothecis Europaeis asservantur: Mediaevalia Philosophica Polonorum 28 (Wrocław 1987) 169.
[Ps.-Albertus Magnus:] Liber Alberti Magni de duabus sapientiis et de recapitulatione omnium librorum Astronomiae (b.r. i m.w.) Kraków, pocz. XVI wieku. (Por. K. Estreicher, Bibliografia polska XII,97; Dodatki i sprostowania, tamże V; id., Bibliografia polska XV.–XVI. stulecia 94; id., Polnische Bibliographie des XV.–XVII. Jahrhunderts. Krakau 1883 109).
[Ps.-Albertus Magnus:] Philosophia naturalis. Cracoviae 1510: J. Haller. (Por. K. Estreicher, Bibliografia polska XV.–XVI. stulecia 6; por. tamże 9; id., Polnische Bibliographie des XV.–XVII.Jahrhunderts. Krakau 1883 7)
[Ps.-Albertus Magnus:] Philosophie naturalis isagoge, sive introductiones emendate nuper et impresse summa diligentia. In libros phisicorum, de celo et mundo, de generatione, metheororum, de anima Aristotelis. Cum annotatiunculis marginalibus. Cracoviae impensis Johannis Haller 1515. (Por. K. Estreicher, Bibliografia polska XII,97n.; Dodatki i sprostowania, tamże V; id., Polnische Bibliografie des XV.–XVII.Jahrhunderts. Krakau 1883 11).
[Ps.-Albertus Magnus:] Philosophiae naturalis isagoge, sive introductiones emendate nuper et impresse summa diligentia. In libros: – Phisicorum, De celo et mundo, De generatione, Metheororum, De anima – Aristotelis. Cum annotatiunculis marginalibus. Explicit: Finit philosophia Alberti Magni: in tractatus et capita solerter distincta: necnon cum annotationibus in margine annotatis nunc denuo regia in civitate Cracovien. Impressa impensis spectabilis viri domini Joannis Haller civis Cracovien. 29.April. Anno missionis verbi divini in carnem 1516. (Por. K. Estreicher, Bibliografia polska XII,98, Dodatki i sprostowania, tamże V; id., Bibliografia polska XV.–XVI. stulecia 10; id., Polnische Bibliographie des XV.–XVII.Jahrhunderts. Krakau 1883 12.31).
[Ps.-Albertus Magnus:] Philosophantium ducis aestimatissimi, philosophiae naturalis Isagoge, sive introductiones in libros Aristotelis Physicorum, De coelo et mundo, De gene. et corr., Meteororum, De anima. Gracchovie, Matthias Scharffenbergius, summa cum diligentia, operaque non vulgari impressit. Ductu suo proprio. Anno MDXLI. II. die Junii (1541). (Por. K. Estreicher, Bibliografia polska XII,98; Dodatki i sprostowania, tamże V; id., Bibliografia polska XV.–XVI. stulecia 26; id., Polnische Bibliographie des XV.–XVII.Jahrhunderts. Krakau 1883 12.31).
[Ps.-Albertus Magnus:] Philosophantium ducis aestimatissimi Philosophiae naturalis Isagoge sive introductiones in libros Aristotelis Phisicorum, De coelo et mundo De gene. et corr., Meteororum, De anima. Cracoviae in officina Hieronymi Scharffenbergeri MDXLVIII (1548). (Por. K. Estreicher, Bibliografia polska XII,98; Dodatki i sprostowania, tamże V; id., Bibliografia polska XV.–XVI. stulecia 31; id., Polnische Bibliographie des XV.–XVII.Jahrhunderts. Krakau 1883 12.37). Dalsze identyczne wydanie tego dzieła: Kraków b.r.w.: Hieronim Scharffenberg (Por.K. Estreicher, Bibliografia polska XII,98; id., Bibliografia polska XV.–XVI. stulecia 118; id., Polnische Bibliographie des XV.–XVII.Jahrhunderts. Krakau 1883 109).
[Ps.-Albertus Magnus:] Prohemium philosophiae naturalis. Cracoviae: Haller 1508. (Por. K. Estreicher, Bibliografia polska XII,98).
[Ps.–Albert Wielki, Sermones de tempore (de dominicis):] Praeco divini verbi B. Albertus Magnus Eppus Ratisbonensis ex Ordine Praedicatorum assumptus. Diversis nunc S. Scripturae expositionibus, historiis ecclesiasticis & saecularibus, hierogliphicis problematibus, symbolis & exemplis per Simonem Okolski ampliatus. P.1. Cracoviae: Kupisz 1649, 810ss. (Por. K. Estreicher, Bibliografia polska XII,98; id., Polnische Bibliographie des XV.–XVII.Jahrhunderts. Krakau 1883 268.271: Okolski).
[Ps.-Albertus Magnus:] Summa philosophiae naturalis Alberti magni per tractatus: capitula et particulas pulcherrime distincta: ita quod cuilibet legenti facile appareat quid quodque capitulum: queque etiam particula in effectu sibi velit. Primus, secundus, tercius, quartus, quintus tractatus correspondet libris Phisicorum, De celo et mundo, De generatione, Metheororum. De anima. Explicit: Finis summe naturalium Alberti Magni Cracouie impressum Jmpensis spectabilis viri dni Johannis Haller. Anno salutis M.CCCCC.Viij. (Por. K. Estreicher, Bibliografia polska XII,98n.; Dodatki i sprostowania, tamże V; id., Bibliografia polska XV.–XVI. stulecia 5; id., Polnische Bibliographie des XV.–XVII.Jahrhunderts. Krakau 1883 7).
[Ps.-Albertus Magnus:] Archiepiscopi ratisponensis Summa philosophiae naturalis in quinque tractatus distributa. Cracoviae MDLXXXVII (1587). (Por. K. Estreicher, Bibliografia polska XII,99; id., Bibliografia polska XV.–XVI. stulecia 71; id., Polnische Bibliographie des XV.–XVII.Jahrhunderts. Krakau 1883 7.83).
B. polskie tłumaczenia łacińskich dzieł
[Ps.-]Albertus Magnus, O sekretach bialoglowskich, mocy ziól, kamieni i zwierzat osobliwych przetlomaczony. W Amszterdamie w drukarni polskiej pod znakiem Orła białego 1695 (Secunda editio correctior. Amstelodam 1698; następne wydania tamże 1714?, 1741 i 1742; por. K. Estreicher, Bibliografia polska XII,98; Dodatki i sprostowania, tamże V; id., Polnische Bibliographie des XV.–XVII.Jahrhunderts. Krakau 1883 430.445) (De secretis mulierum).
[Ps.-Albert Wielki:] Albert nowy czyli terazniejszy albo sekreta nowe doswiadczone i approbowane... Kraków 1799 (De secretis mulierum).
[Ps.-Albert Wielki:] O połączeniu się z Bogiem bł. Alberta Wielkiego. Tlumaczyla E. Reicher, przedmowa opatrzyl ks. K. Michalski. Warszawa 1931 (1932; por. K. Estreicher, Bibliografia polska XX ) (De adhaerendo deo).
[Ps.-Albertus Magnus:] Wypróbowane i aprobowane sympatyjnie i naturalnie egipskie tajemnice dla ludzi i bydla. Dla mieszkanców wsi i miast. Warszawa 1912 (Por. K. Estreicher, Bibliografia polska ...)
II. Literatura poświęcona Albertowi Wielkiemu
A. Opracowania ogólne
Kurdziałek, M., Der Mensch als Abbild des Kosmos: Der Begriff der «repraesentatio» im Mittelalter. Hg. von A. Zimmermann. Berlin – New York 1971 35–75 (Miscellanea Mediaevalia, 8).
Tatarkiewicz, Wł., Historia filozofii, t. 1: Filozofia starożytna i średniowieczna. Warszawa 1978.
Wąsik, W., Historia filozofii polskiej. T.I: Scholastyka, Renesans, Oświecenie. Warszawa 1958.
Włodek, Z., Filozofia a teologia w ujęciu mistrzów krakowskich: Filozofia polska XV wieku. Praca zbiorowa pod red. R. Palacza. Warszawa 1972 58–93.
Wronski, S., Średniowieczna filozofia osoby ludzkiej: Studia Mediewistyczne 32,1 (Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1984) 59–130.
B. Opracowania szczegółowe
Anzulewicz, H., Editio Coloniensis. Krytyczne wydanie dzieł św. Alberta Wielkiego: Przegląd Tomistyczny 3 (Warszawa 1987) 237–240. – Kodex Paris BN nouv. acq. lat. 1242 und "De quiditate et esse" des Albertus Magnus (?): Scriptorium 45 (1991) 259–266. – Um den Kodex Ms. lat. fol. 456 der Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz zu Berlin. I: Richard von Mediavilla: Franziskanische Studien XX (1992) XX –XX.
Babicz, J.(wraz z H. M. Nobis), Die mathematisch-geographischen und kartographischen Ideen von Albertus Magnus und ihre Stelle in der Geschichte der Geographie: Die Kölner Universität im Mittelalter. Hg. von A. Zimmermann. Berlin – New York 1989 97–110 (Miscellanea Mediaevalia, 20).
Birkenmajer, A., Zur Bibliographie Alberts des Großen: PhJ 37 [1924] 270–272, jako samodzielna broszura: Fulda 1924 oraz przedruk: A. Birkenmajer, Études d'histoire des sciences et de la philosophie du moyen âge (Studia Copernicana, 1) Wrocław –Warszawa – Kraków 1970 615–617. – Krakowskie wydania tak zwanej «Philosophia pauperum» Alberta Wielkiego: Exlibris 6 (Kraków 1924) 19–31, jako samodzielna broszura: Kraków 1924, résumé w j. francuskim: Isis 7 (1925) 190. – Découverte de fragments manuscrits de David de Dinant: RNP 35 (1933) 220–229; jako samodzielna broszura: Louvain 1933, przedruk: A. Birkenmajer, Etudes d'histoire des sciences et de la philosophie du moyen age 11–20, resume w j. polskim: Odkrycie fragmentów nieznanych pism przyrodniczo-filozoficznych Davida z Dinant: Sprawozdania PAU 38,4 (1933) 8–10.
Borzyszkowski, M., Albert der Große, seine Werke und Einflüsse in Ermland, Pomesanien und Pomerellen: Albert der Große, seine Zeit, sein Werk, seine Wirkung. Hg. von A. Zimmermann. Berlin – New York 1981 256–269 (Miscellanea Mediaevalia, 14).
Bucichowski, W., Teoria osoby w "Liber de apprehensione" przypisywanej Albertowi Wielkiemu: Studia Philosophiae Christianae 8 (Warszawa 1972) 247–253.
Czartoryski, P., Glosses et commentaires inconnus sur la «Politique» d' Aristote d'après les mss de la Bibliothèque Jagellonne de Cracovie: Mediaevalia Philosophica Polonorum 5 (1969) 3–44.
Domański, J., «Scholastyczne» i «humanistyczne» pojecie filozofii: Studia Mediewistyczne 19,1 (Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1978) 3–154.
Kaluza, Z., Les querelles doctrinales à Paris: nominalistes et realistes aux confins du XIVe et du XVe siècles. Bergamo 1988 (Quodlibet, 2).
Korolec, G.B., La philosophie de la liberté de Jean Buridan: Studia Mediewistyczne 15 (1974) 109–164 (147n.). – L'«Éthique a Nicomaque» et le probléme du libre arbitre a la lumière des commentaires parisiens du XIIIe siècle et la philosophie de la liberté de Jean Buridan: Die Auseinandersetzungen an der Pariser Universität im XIII.Jahrhundert. Hg. von A. Zimmerman. Berlin – New York 1976 331–348 (Miscellanea Mediaevalia, 10). – Repertorium commentariorum in Aristotelem Latinorum, quae in Bibliotheca olim Universitatis Pragensis nunc Státni Knihovna CSR vocata asservantur. Wrocław 1977.
Kostecki, R., Błogosławiony Albert Wielki: Ateneum Kapłańskie 26 (Włocławek 1930) 225–242. – Św. Albert Wielki, wyznawca, biskup i doktor Kościoła. Lwów 1934. – Święty Albert Wielki: W Drodze 8 (Poznań 1980).
M. Kurdziałek, Davidis de Dinanto Quaternulorum fragmenta: Studia Mediewistyczne 3 (Warszawa 1963) LX + 108ss.. – Średniowieczne stanowisko wobec tezy że Ziemia jest jedną z planet: Mikołaj Kopernik. Studia i materiały sesji kopernikowskiej w KUL 18–19.II.1972. Lublin 1973 65–74. – David von Dinant als Ausleger der Aristotelischen Naturphilosophie: Die Auseinandersetzungen an der Pariser Universität im XIII.Jahrhundert. Hg. von A. Zimmermann. Berlin – New York 1976 181–192 (Miscellanea Mediaevalia, 10). – Wielkość św. Alberta z Lauingen, zwanego także Albertem Wielkim: Roczniki Filozoficzne 30 (Lublin 1982) 5–32. – Albert Wielki. ÂŻycie i dzieło: Encyklopedia Katolicka. T.I. Lublin 1985 301n.
Kwiatkowski, F., Św. Albert Wielki obrońca św. Tomasza: Ateneum Kapłańskie (Włocławek 1936).
Lewicka-Kamińska, A., Inkunabuły Biblioteki Jagiellońskiej. Kraków 1962.
Markowski, M., Krakowskie komentarze do «Fizyki» Arystotelesa zachowane w średniowiecznych rękopisach Biblioteki Jagiellońskiej: Studia Mediewistyczne 7 (Warszawa 1966) 107–124. – Albert und der Albertismus in Krakau: Albert der Große, seine Zeit, sein Werk, seine Wirkung. Hg. von A. Zimmermann. Berlin – New York 1981 177–192 (Miscellanea Mediaevalia, 14); polska wersja tego art.: Wpływ poglądów Alberta Wielkiego i późniejszego albertyzmu na piętnastowieczna filozofię krakowska: Przegląd Tomistyczny 1 (Warszawa 1984) 205–219. – Winfried Fauser, Die Werke des Albertus Magnus in ihrer handschriftlichen Überlieferung, Teil I: Die echten Werke (Recenzja): Studia Mediewistyczne 23,1 (1984) 149–150. – Repertorium commentariorum medii aevi in Aristotelem Latinorum, quae in bibliothecis Wiennae asservantur. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Lódź 1985. Zob. też: Włodek S. – Markowski, M.
Ogarek, J.Z., Die Sinneserkenntnis Alberts des Großen verglichen mit derjenigen des Thomas von Aquin. Lwów 1931. – Św. Albert Wielki Doktor Kościoła: Szkoła Chrystusowa 1 (1932) 128–144.
Palacz, R., Quaestiones Cracovienses super octo libros «Physicorum» Aristotelis: Studia Mediewistyczne 10 (1969) XXVII + 264 (X). – Z problematyki badań nad filozofia przyrody w XV wieku. Cz. I: Filozofia przyrody na Uniwersytecie Krakowskim w XV wieku (Stan badań): Studia Mediewistyczne 11 (1970) 73–109 (103); Cz. II: Główne problemy europejskiej filozofii przyrody XIV i XV w.: Studia Mediewistyczne 13 (1971) 3–107.
Paszewski, A., Ze studiów nad Albertem Wielkim: Sprawozdania z czynności wydawniczej i posiedzeń naukowych oraz Kronika TN KUL 18 (1970) 114–116. – Les problèmes physiologiques dans «De vegetabilibus et plantis libri VII» d'Albert von Lauingen: Actes du XIe Congrès International d'Histoire des Sciences Varsovie–Torun – Kielce – Cracovie 24–31 Août 1965 présidé par B. Suchodolski. Wroclaw – Varsovie – Cracovie 1968 323–330. – Dendrologia Alberta z Lauingen. Kraków 1971. – Albert Wielki. Myśl filozoficzno-przyrodnicza: Encyklopedia Katolicka. T.I. Lublin 1985 304n.
Seńko, Wł., Trzy studia nad spuścizną i poglądami Tomasza Suttona dotyczącymi problemu istoty i istnienia: Studia Mediewistyczne 11 (Wrocław – Warszawa – Kraków 1970) 111–283 (225.227). – Repertorium commentariorum medii aevi in Aristotelem Latinorum, quae in bibliothecis publicis Parisiis asservantur (Bibliothèque Nationale, Arsenal, Mazarine, Sorbonne, Ste Geneviève). Warszawa 1982 (Opera philosophorum medii aevi. Textus et studia, V,1.2). – Tytuły honorowe uczonych średniowiecznych: Przegląd Tomistyczny 2 (Warszawa 1986) 237–246.
Słomczyńska, A., Krakowskie komentarze z XV wieku do «Ekonomiki» Arystotelesa. Wrocław 1978. – Ab Henrico de Oyta usque ad Georgium Libanum Lignicensem quinque commentariorum in Aristotelis «Economica» conscriptorum editio: Mediaevalia Philosophica Polonorum 28 (Wrocław 1987) 55n. – Repertorium commentariorum in Aristotelis «Economica» Latinorum, quae in bibliothecis Europaeis asservantur: Mediaevalia Philosophica Polonorum 28 (Wrocław 1987) 167–200.
Słomkowski, A., Aktualność św. Alberta Wielkiego: Wiadomości dla Duchowieństwa. 11 (Poznań 1933).
Smisniewicz, L.M., Die Lehre von den Ehehindernissen bei Petrus Lombardus und bei seinen Kommentatoren Albert dem Großen, Thomas von Aquin, Bonaventura und Scotus: Freiburger Theologische Dissertationen. Freiburg 1908.
Staszkiewicz, Z., Stosunek podziału intelektu w «De anima» Alberta Wielkiego do podziału intelektu w «De anima» Awicenny. Lublin 1954.
Swieżawski, S., Albertynsko-tomistyczna a kartezjańska koncepcja człowieka: Przegląd Filozoficzny 43 (Warszawa 1947) 87–104. – Metoda przyrodoznawstwa u Rogera Bacona i Alberta Wielkiego: Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk 16 (1949) 58–59.
Tuszyńska, F., «Vultus naturae» w traktacie «De esse et essentia» Jana de Nova Domo: Studia Mediewistyczne 8 (Wrocław – Warszawa – Kraków 1967) 247–260.
Wielgus, S., Quaestiones Nicolai Peripatetici. Note d'introduction: Mediaevalia Philosophica Polonorum 17 (1973) 57–77. – Wstęp do krytycznej edycji przyrodniczo-filozoficznego traktatu z początków XIII w., zatytułowanego «Questiones Nicolai Peripatetici»: Acta Mediaevalia 2 (1974) 5–120. – Édition critique et analyse historico-philosophique de «Quaestiones Nicolai Peripatetici» traité naturel du XIIIe siecle: Bulletin de Recherches de l'Institut de la Culture Médiévale (1969–1973). Lublin 1975 18–22.
Włodek, Z., Krakowski komentarz z XV wieku de «Sentencji» Piotra Lombarda: Studia Mediewistyczne 7 (Warszawa 1966) 125–355 (141). – Inventaire des manuscrits médiévaux latins, philosophiques et théoloquiques de la Bibliothèque des pères dominicains de Cracovie: Mediaevalia Philosophica Polonorum 14 (1970) 155–186. – Albert le Grand et les albertistes du XVe siècle. Le problème des universaux: Albert der Große. Seine Zeit, sein Werk, seine Wirkung. Hg. von A. Zimmermann. Berlin – New York 1981 193–207 (Miscellanea Mediaevalia, 14). – Albert Wielki. Myśl filozoficzno-teologiczna: Encyklopedia Katolicka. T.I. Lublin 1985 302–304. – Metafizyka Alberta Wielkiego i albertystów z XV w. w świetle zagadnienia powszechniaków: Przegląd Tomistyczny 2 (Warszawa 1986) 21–32.
Włodek S. – Markowski, M., Repertorium commentariorum medii aevi in Aristotelem Latinorum, quae in Bibliotheca Iagellonica Cracoviae asservantur. Wrocław 1974.
Zirk-Sadowski, M., Zagadnienie jedyności intelektu i jego stosunku do człowieka w komentarzu do «De causis» Sigera z Brabancji: Studia Mediewistyczne 19,2 (1978) 117–126.
III. Wpływy doktrynalne Alberta Wielkiego (Albertyzm)
Chmielowska, B. – Włodek, Z., Maciej z Łabiszyna: Materiały do Historii Filozofii Średniowiecznej w Polsce 3 (1971) 3–55.
Czartoryski, P., Wczesna recepcja «Polityki» Arystotelesa na Uniwersytecie Krakowskim. Wrocław 1963. – Glosses et commentaires inconnus sur la «Politique» d' Aristote d'après les mss de la Bibliothèque Jagellonne de Cracovie: Mediaevalia Philosophica Polonorum 5 (1969) 3–44. – La notion d'université et l'idée de la science à l'Université de Cracovie dans la première moitié du XVe siècle: Mediaevalia Philosophica Polonorum 14 (1970) 23–39.
Domański, J., Duae quaestiones «De intentionibus» anonymae e codice Erfordiensi Bibliothecae Amplonianae Q 293: Mediaevalia Philosophica Polonorum 14 (1970) 99–112. – Filozofia i myśl społeczna XIII–XV wieku. Wybrał, opracował i przypisami opatrzył J. Domański. Słowo wstępne napisał Wł. Tatarkiewicz. Warszawa 1978.
Góra, P. (wyd.):, Jakub z Gostynina, Komentarz do «Liber de causis». Wyd. P. Góra: Materiały i Studia Zakładu Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej 11 (1969).
Kaluza, Z., Materiały do katalogu dzieł Heimeryka de Campo: Studia Mediewistyczne 12 (1970) 3–28. – Trois listes des ouvres de Heimeric de Campo dans le «Catalogue du Couvent Rouge» («Rouge Cloître»): Mediaevalia Philosophica Polonorum 17 (1973) 3–20. – Le «De universali reali» de Jean de Maisonneuve et les «epicuri litterales»: FZPT 33 (1986) 469–516. – Les querelles doctrinales à Paris: nominalistes et realistes aux confins du XIVe et du XVe siècles. Bergamo 1988 (Quodlibet, 2).
Kawecka-Gryczowa, A. – Bohonos, M. – Szandrowska, E., Incunabula, quae in biliothecis Poloniae asservantur. Wratislaviae 1970.
Korolec, J. B., Quelques informations sur le «Compendium divinorum» de Heimericus de Campo ainsi que sur un commentaire inconnu de ce «Compendium»: Mediaevalia Philosophica Polonorum 10 (1961) 33–39. – «Compendium divinorum» Heimeryka de Campo w rkp. BJ 695. Studia nad dziejami albertyzmu kolońskiego: Studia Mediewistyczne 8 (1967) 19–75 (3–56: studia, 56–74: wyd. tekstu cz. I, 74–75: Résumé); 9 (1968) 3–90 (wyd. tekstu cz. II–IV). – Polonica w rękopisie Archiwum Państwowego w Brnie 111 (117a): Materiały i Studia Zakładu Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej VIII (1967) 70–76. – Fragmenty anonimowego komentarza do «Etyki» w rękopisie Bibliothèque Nationale w Paryżu lat.17831: Studia Mediewistyczne 12 (1970) 29–71. – Kierunki i tendencje w nauczaniu «Etyki» Arystotelesa: Filozofia polska XV wieku. Praca zbiorowa pod red. R. Palacza. Warszawa 1972 94–122. – Wstęp do badań nad życiem umysłowym dominikanów wrocławskich w Średniowieczu: Materiały do Historii Filozofii w Średniowieczu VIII/XIX (1974) 126–159. – Filozofia moralna (Dzieje filozofii średniowiecznej w Polsce, VII). Wrocław 1980. – Heymeric de Campo et sa vision néoplatonicienne de Dieu: Albert der Große. Seine Zeit, sein Werk, seine Wirkung. Hg. von Albert Zimmermann. Berlin –N ew York 1981 208–216 Miscellanea Mediaevalia, 14).
Korolec, J. – Senko, Wł., Uwagi o scholastyce polskiej w «Historii filozofii polskiej» Wiktora Wąsika: Studia Mediewistyczne 2 (1961) 211–219.
Kuksewicz, Z., Jan ze Słupczy. Stan badań: Materiały i Studia Zakładu Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej I (1961). – Le prolongement des polémiques entre les albertistes et les thomistes vu à travers le «Commentaire du De anima» de Jean de Głogów: Archiv für Geschichte der Philosophie 44 (1962) 151–171. – Główne źródła Komentarza do «De anima» Jana z Głogowa: Studia Mediewistyczne 4 (Warszawa 1962) 3–204. – Contribution au problème de l'influence de l'albertisme sur l'Université de Cracovie au XVe siècle: Mediaevalia Philosophica Polonorum 11 (1963) 49–68. – Główne źródła «Komentarza do De anima» Jana z Głogowa: Studia Mediewistyczne 4 (1963) 3–204. – Jana z Głogowa koncepcja duszy: Studia Mediewistyczne 6 (1964) 137–247. – Pawła z Worczyna Komentarz do «De anima» (Materiały do Historii Filozofii Średniowiecznej w Polsce, X). Wrocław 1969. – Problematyka psychologiczna w polskiej filozofii XV w.: Filozofia polska XV wieku. Praca zbiorowa pod red. R. Palacza. Warszawa 1972 123–189. – Albertyzm i tomizm w XV wieku w Krakowie i Kolonii. Doktryna psychologiczna. Wrocław 1973. – Filozofia człowieka. Teoria duszy. (Dzieje filozofii średniowiecznej w Polsce, V) Wrocław 1975. – Zarys filozofii średniowiecznej. Warszawa 1979 206–210. – Die Einflüsse der Kölner Philosophie auf die Krakauer Universität im 15. Jahrhundert: Die Kölner Universität im Mittelalter. Geistige Wurzeln und soziale Wirklichkeit. Hg. von A. Zimmermann. Berlin – New York 1989 287–298 Miscellanea Mediaevalia, 20).
Markowski, M., Definicje substancji w «Komentarzu do Metafizyki» Dominika z Flandrii: Studia Mediewistyczne 6 (1964) 19–54. – Nauki wyzwolone i filozofia na Uniwersytecie Krakowskim w XV wieku: Studia Mediewistyczne 9 (Warszawa 1968) 91–115. – Problematyka uniwersaliów w polskich piętnastowiecznych pismach nominalistycznych: Studia Mediewistyczne 12 (1970) 73–166. – Burydanizm w Polsce w okresie przedkopernikańskim. Studium z historii filozofii nauk ścisłych na Uniwersytecie Krakowskim w XV wieku. Wrocław 1971. – Metodologia nauk, logika i teoria poznania na Uniwersytecie Krakowskim w XV wieku: Filozofia polska XV wieku. Praca zbiorowa pod red. R. Palacza. Warszawa 1972 251–311. – Logika (Dzieje filozofii średniowiecznej w Polsce, I). Wrocław 1975. – Powstanie pełnej szkoły astronomicznej w Krakowie: Historia astronomii w Polsce. I. Wrocław 1975. – Filozofia przyrody w pierwszej połowie XV wieku (Dzieje filozofii średniowiecznej w Polsce, IV). Wrocław 1976. – Filozofia przyrody na Uniwersytecie Krakowskim w drugiej połowie XV wieku (Dzieje filozofii średniowiecznej w Polsce, X). Wrocław 1983. – Albert und der Albertismus in Krakau: Albert der Große, seine Zeit, sein Werk, seine Wirkung. Hg. von A. Zimmermann. Berlin – New York 1981 177–192 (Miscellanea Mediaevalia, 14); polska wersja tego art.: Wpływ poglądów Alberta Wielkiego i późniejszego albertyzmu na piętnastowieczną filozofię krakowska: Przegląd Tomistyczny 1 (1984) 205–219. – Subiektywne i obiektywne ujecie liczby przez fizyków Krakowskich XV wieku: Studia Mediewistyczne 23,1 (1984) 45–57. – Die wissenschaftlichen Verbindungen zwischen der Kölner und der Krakauer Universität im Mittelalter: Die Kölner Universität im Mittelalter. Geistige Wurzeln und soziale Wirklichkeit. Hg. von A. Zimmermann. Berlin – New York 1989 274–286 (Miscellanea Mediaevalia, 20).
Michalski, K., Tomizm w Polsce na przełomie XV i XVI wieku. Sprawozdania z czynności i posiedzeń Akademii Umiejętności w Krakowie 21. Kraków 1916. – Prądy filozoficzno-teologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim w pierwszej dobie jego istnienia: Nasza Myśl Teologiczna 2 (1935) 30–47.
Palacz, R., Jakuba z Gostynina komentarz do «Fizyki» Arystotelesa: Materiały do Historii Filozofii Średniowiecznej w Polsce II (XIII) (1970) 86–103. – Z problematyki badań nad filozofia przyrody w XV wieku. Cz. I: Filozofia przyrody na Uniwersytecie Krakowskim w XV wieku (Stan badań): Studia Mediewistyczne 11 (1970) 73–109; cz. II: Główne problemy europejskiej filozofii przyrody XIV i XV w.: Studia Mediewistyczne 13 (1971) 3–107; cz. III: Polska filozofia przyrody w drugiej połowie XV w.: Studia Mediewistyczne 14 (1973) 87–198. – Z badań nad filozofia przyrody na Uniwersytecie Krakowskim w XV wieku: Filozofia polska XV wieku. Praca zbiorowa pod red. R. Palacza. Warszawa 1972 312–368. – Filozofia polska wieków średnich. Warszawa 1980.
Rebeta, J. Komentarz Pawła z Worczyna do «Etyki Nikomachejskiej» Arystotelesa z 1424 roku. Zarys problematyki filozoficzno-społecznej. Wrocław 1970.
Rechowicz, M. (red.), Dzieje teologii katolickiej w Polsce. Lublin. T.I: Średniowiecze. 1974. T.II: Od Odrodzenia do Oświecenia. Część 2: Teologia neoscholastyczna i jej rozwój w Akademiach i szkołach zakonnych. 1975. T.III,1: Wiek XIX i XX. 1976.
Ruciński, B.J., Zagadnienie istnienia w «De ente et essentia» Tomasza z Akwinu: Studia Mediewistyczne 15 (1974) 187–221.
Senko, Wł., Jakub z Gostynina i jego komentarz do «Liber de causis»: Studia Mediewistyczne 2 (Warszawa 1961) 185–209. – Wstęp do studium nad Janem z Głogowa: Materiały i Studia Zakładu Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej I (Warszawa 1961). – La «Quaestio disputata De anima intellectiva» de Thomas Wilton dans le ms 53/102 de la Bibliothèque du Grand Séminaire de Pelplin: Die Metaphysik im Mittelalter. Ihr Ursprung und ihre Bedeutung. Vorträge des II. Internationalen Kongresses für Mittelalterliche Philosophie, Köln 31. August – 6. September 1961. Hg. von P. Wilpert u. P. Eckert. Berlin 1963 464–472 (Miscellanea Mediaevalia, 2). – Tomasza Wiltona «Quaestio disputata De anima intellectiva»: Studia Mediewistyczne 5 (1964) 3–190. – La philosophie médiévale en Pologne: caractère, tendances et courants principaux: Mediaevalia Philosophica Polonorum 14 (1970) 5–21. – Trzy studia nad spuścizna i poglądami Tomasza Suttona dotyczącymi problemu istoty i istnienia: Studia Mediewistyczne 11 (1970) 111–283. – Ps.-Aegidi Romani «Tractatus de universalibus»: ibid. 55–86. – Charakterystyka albertyzmu na Uniwersytecie Krakowskim w XV wieku: Z dziejów filozofii na Uniwersytecie Krakowskim w XV wieku. Wrocław 1965 182–205; zob. też: Korolec J. – Senko, Wł.
Słomczyńska, A., Krakowskie komentarze z XV wieku do «Ekonomiki» Arystotelesa. Wrocław 1978.
Swieżawski, S., Albertynsko-tomistyczna a kartezjańska koncepcja człowieka: Przegląd Filozoficzny 43 (Warszawa 1947) 87–104. – Metoda przyrodoznawstwa u Rogera Bacona i Alberta Wielkiego: Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk 16 (1949) 58–59. – Materiały do studiów nad Janem z Głogowa: Studia Mediewistyczne 2 (1961) 135–184. – Aperçu sur les recherches des médiévistes polonais dans le domaine de l'histoire de la philosophie: Die Metaphysik im Mittelalter. Ihr Ursprung und ihre Bedeutung. Vorträge des II. Internationalen Kongresses für Mittelalterliche Philosophie, Köln 31. August – 6. September 1961. Hg. von P. Wilpert u. P. Eckert. Berlin 1963 110–125 (Miscellanea Mediaevalia, 2). – Filozofia na Uniwersytecie Krakowskim do XVI wieku: Zeszyty Naukowe KUL 7,2 (1964) 19–51. – Filozofia w Europie XV wieku: Filozofia polska XV wieku. Praca zbiorowa pod red. R. Palacza. Warszawa 1972 435–490. – Dzieje filozofii europejskiej w XV wieku. T.I: Poznanie. Warszawa 1974. – Dzieje filozofii europejskiej w XV wieku. T.VI: Człowiek. Warszawa 1983.
Tatarkiewicz, Wł., Historia filozofii. I: Filozofia starożytna i średniowieczna. Warszawa 1978 309–313; 375, 377–382: Bibliografia.
Tuszyńska, F., Materiały do stanu badań nad filozofia scholastyczna XV wieku: Studia Mediewistyczne 2 (1961) 5–99. – «Vultus naturae» w traktacie «De esse et essentia» Jana de Nova Domo: Studia Mediewistyczne 8 (1967) 247–260.
Waszkinel, R., Albertyzm: Encyklopedia Katolicka. T.I. Lublin 1985 308n.
Wielgus, S., Über die Arbeiten zur kritischen Ausgabe des Kommentars von Benedikt Hesse zur «Physik» des Aristoteles: Studia Mediewistyczne 20,2 (1980) 3–27.
Wielgus. S. – Zieliński J. E., Les questions sur les universaux de Benoit Hesse: Mediaevalia Philosophica Polonorum 14 (1970) 131–153.
Wiesiołowski, J., Sędziwój z Czechła 1410–1476). Studium z dziejów kultury umysłowej Wielkopolski: Studia Źródłoznawcze 9 (1964) 75–104.
Włodek, Z., Quelques informations sur les commentaires médiévaux de la Métaphysique d'Aristote conservés dans la Bibliothèque Jagellonne à Cracovie: Die Metaphysik im Mittelalter. Ihr Ursprung und ihre Bedeutung. Vorträge des II.Internationalen Kongresses für Mittelalterliche Philosophie, Köln 31. August – 6. September 1961. Hg. von P. Wilpert u. P. Eckert. Berlin 1963 767–774 (Miscellanea Mediaevalia, 2). – Filozofia bytu. (Dzieje filozofii średniowiecznej w Polsce, III) Wrocław 1977. – Wawrzyniec z Lindores – życie, dzieła i poglądy: Studia Mediewistyczne 19,2 (1978) 95–108 (98). – Albert le Grand et les albertistes du XVe siècle. Le problème des universaux: Albert der Große. Seine Zeit, sein Werk, seine Wirkung. Hg. von A. Zimmermann. Berlin – New York 1981 193–207 (Miscellanea Mediaevalia, 14). – Albert Wielki. Myśl filozoficzno-teologiczna: Encyklopedia Katolicka. T.I. Lublin 1985 302–304. – Metafizyka Alberta Wielkiego i albertystów z XV w. w świetle zagadnienia powszechniaków: Przegląd Tomistyczny 2 (1986) 21–32.
Włodek, Z. zob.: Chmielowska B. – Włodek, Z.
Zathey, J., Biblioteka Jagiellońska w latach 1364–1492: Historia Biblioteki Jagiellońskiej 1364–1775. I,1. Kraków 1966 38–41.
Zieliński, J.E. zob.: Wielgus, S. – Zieliński, J.E.
Zirk-Sadowski, M., Zagadnienie jedyności intelektu i jego stosunku do człowieka w komentarzu do «De causis» Sigera z Brabancji: Studia Mediewistyczne 19,2 (1978) 117–126.
*
Zainteresowanych ogólną bibliografią Alberta Wielkiego, która w bardzo małym stopniu uwzględnia literaturę polska, odsyłamy do następujących publikacji:
Laurent, M.-H. – Congar, M.-J., Bibliographie. Essai de Bibliographie Albertienne: Revue Thomiste 36 (1931) 422–468; odbitka: Le Bienheureux Albert le Grand. Marseille 1931 198–244; Addendum: Bulletin Thomiste 8 (Le Saulchoir 1931) 312–313 (M.J. Congar).
Kaepelli, T., Bibliographia albertina: Sacra Rituum Congregatione, eminentissimo ac reverendissimo domino cardinali Francisco Ehrle relatione, urbis et orbis extensionis seu concessionis officii et misse addito doctoris titulo ad universam ecclesiam in honorem B. Alberti Magni confessoris ordinis praedicatorum et episcopi Ratisbonensis. [b.m.w.] A. D. MCMXXXI 1–56.
Gotzen, J., Literaturverzeichnis über Albert: Jahrbuch des Kölnischen Geschichtsvereins e.V. 15 (1933) 213–218.
Koch, J., Neuerscheinungen und Forschungen auf dem Gebiet der Philosophie uns Theologie des Mittelalters. IV: Forschungen und Funde aus dem Gebiet der Hoch- und Spätscholastik: Historisches Jahrbuch 53 (1933) 367–377.
Walz, A. – Pelzer, A., Bibliographia S. Alberti Magni indagatoris rerum naturalium: Angelicum 21 (1944) 13–40.
Catania, F.J., A Bibliography of St. Albert the Great: Modern Schoolman 37 (1959–1960) 11–28.
Houde, R., A Bibliography of St. Albert the Great: Some Addenda: Modern Schoolman 39 (1961–1962) 61–64.
Schooyons, M., Bibliographie philosophique de Saint Albert le Grand: (1931–1960). Sao Paulo 1961; odbitka: Revista da Universidade Católica Sao Paulo 21 fasc.37–38 (1961) 36–88.
Schöpfer, J., Bibliographie: Albertus Magnus Doctor universalis 1280/1980. Hg. von G. Meyer O.P. i A. Zimmermann. Mainz 1980 495–508 (Walberberger Studien. Philosophische Reihe, 6).
O'Meara, T.F., Albert the Great: A bibliographical Guide: The Thomist 44 (1980) 597–598.
Layer, A., Biographisches Schrifttum zu Albert dem Großen (seit 1931): Albert von Lauingen. 700 Jahre †Albertus Magnus. Festschrift 1980. Hg. vom Historischen Verein Dillingen an der Donau. Lauingen ²1980 60–64. – Albertus–Magnus–Bibliographie 1930–1980: Jahrbuch des Vereins für Augsburger Bistumsgeschichte e.V. 15 (1981) 71–112.
Veres, T., Bibliografija o Albertu Velikom: Obnovljeni zivot 36 (1981) 187–206.
Tarabochia Canavero, A., Bibliografia: Alberto Magno, Il bene. Introduzione, traduzione e note di Alessandra Tarabochia Canavero. Milano 1987 59–80 (I Classici del pensiero. II: Medioevo e Rinascimento).
Ritter, E.H., Albertus Magnus: Zeugen des Glaubens. Heilige, Selige und Diener Gottes im Bistum Regensburg. Hg. von der Abteilung für Selig- und Heiligsprechungsprozesse beim Bischöflichen Konsistorium für das Bistum Regensburg. 1989 30–46.
Hufnagel A. – Wieland, G., Albertus Magnus: Contemporary philosophy. A new survey, edited by G. Fløistad. Vol.6: Philosophy and Science in the Middle Ages. Co-editor R. Klibansky. Dordrecht – Boston – London 1990 231–240.
Krieger, G., Albertus Magnus. Veröffentlichungen in den Jahren 1973–1988: Contemporary philosophy. A new survey, edited by G. Fløistad. Vol.6: Philosophy and Science in the Middle Ages. Co-editor R. Klibansky. Dordrecht – Boston – London 1990 241–259.


©Henryk  Anzulewicz