Mediewistyka - ÂŚredniowiecze, historia, badania.

wtorek, 11 października 2005
Silesia XIII Spotkania Mediewistyczne (19 X 2005, sroda, godz 10,30-15,30) Warszawa, IBL PAN Streszczenia referatów Piotr Bering *WyobraĹźenia geograficzne ĹlÄska w póĹşnoĹredniowiecznych kronikach regionalnych i wczesnorenesansowych Descriptiones. Rekonesans badawczy.* ĹlÄsk, jako dzielnica poĹoĹźona na trasie waĹźnych szlaków handlowych i zarazem jako obszar zamieszkiwany przez wiele narodów doczekaĹ siÄ wielu przedstawieĹ geograficznych, bÄdĹş samodzielnych, bÄdĹş teĹź zawartych w innych utworach. Do dalszych rozwaĹźaĹ wybraĹem kilka póĹşnoĹredniowiecznych kronik i wczesnorenesansowych utworów wpisujÄcych siÄ w tradycjÄ Laudes urbium. Utwory te przez wiele dziesiÄtków lat nie byĹy przedmiotem jakichkolwiek badaĹ, dlatego bardzo czÄsto dysponujemy dzisiaj jedynie monograficznymi studiami lub ogólnymi wprowadzeniami pochodzÄcymi jeszcze z poczÄtku XX w. Nie zbadane pozostajÄ poetyckie descriptiones bÄdĹş caĹego ĹlÄska, bÄdĹş tylko WrocĹawia. W pierwszym z analizowanych utworów Kronice KsiÄĹźÄt Polskich dominuje narracja faktograficzna, nastawiona na przekazanie czytelnikowi rzetelnych informacji. Warto zauwaĹźyÄ, Ĺźe w znacznej czÄĹci kroniki dane geograficzne i dzieje ĹlÄska sÄ przedstawiane jako czÄĹÄ dziejów Polski. Dopiero przy omawianiu spraw partykularnych kronikarz przechodzi ze sfery makro do sfery mikro. Z kolei Peter Eschenloer, piszÄc Historia Wratislaviensis, odwoĹuje siÄ do tradycji staroĹźytnej i jednoczeĹnie stara siÄ przedstawiÄ WrocĹaw, w zgodzie z topikÄ opisu miasta. Stolica ĹlÄska zostaĹa zestawiona z TrojÄ. Jest to dziaĹanie celowe, gdyĹź TrojÄ zgubiĹy wewnÄtrzne niesnaski, a WrocĹaw winien uniknÄÄ jej losu. Wczesna faza renesansu przyniosĹa falÄ poetyckich opisów, wĹród których na uwagÄ zasĹuguje twórczoĹÄ WawrzyĹca Korwinusa (Laurentius Corvinus). Jest on twórcÄ m. in. utworu Slesiae descriptio compendiosa. W twórczoĹci tego poety jest wyraĹşna, czasami nawet naiwna, stylizacja wedĹug wzorów staroĹźytnych. Na poczÄtku XVI w. spod pióra Vulturinusa Pancratiusa wyszedĹ Panegyricus Slesiacus liczÄcy 611 wersów. Jest to poetycki opis caĹego ĹlÄska, który powstaĹ pod wyraĹşnym wpĹywem lektury poetów rzymskich. Widoczne jest to m. in. w doborze figur retorycznych. Autor nie tylko opisuje ĹlÄsk, lecz takĹźe sĹawi jego wybitnych mieszkaĹców. OdrÄbne miejsce zajmujÄ opisy stricte naukowe, jak. np. BartĹomieja Steina lub mapy np. Martina Helwiga. Bibliografia (wybór) G. Bauch, Laurentius Corvinus, der Breslauer Stadtschreiber und Humanist. Sein Leben und seine Schriften, „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens”, Bd. 17 (1883), s. 230-302 Dawna historiografia ĹlÄska, Opole 1980 P. Drechsler, Pancratii Vulturini Panegyricus Silesiacus, Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens”, Bd. 35 (1901), s. 35-67 Historia Wratislaviensis et que post mortem regis Ladislai sub electo Georgio de Podiebrat Bohemorum rege illi acciderant prospera et adversa, hg. von H. Markgraf, Breslau 1872 (SRS, Bd. 7). Kronika xiÄĹźÄt polskich, wyd. Z. WÄclewski, [w:] MPH, T. 3, Lwów 1878, s. 423-578 B. Kürbis, KsztaĹtowanie siÄ pojÄÄ geograficznych o SĹowiaĹszczyĹşnie w polskich kronikach przeddĹugoszowych, „Slavia Antiqua”, T. 4 (1953), s. 252-282 H. Manikowska, ĹwiadomoĹÄ regionalna na ĹlÄsku w póĹşnym Ĺredniowieczu, [w:] PaĹstwo, naród, stany w ĹwiadomoĹci wieków Ĺrednich. PamiÄci Benedykta Zientary, Warszawa 1990, s. 253-267 H. Meuss, Des Vulturinus Lobgedicht auf Schlesien von 1506, „Mitteilungen der Schlesischen Gesellschaft für Volkskunde”, Bd. 28 (1927), s. 38-81 G. Türk, Lateinische Gedichte zum Lobe Breslaus, „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens”, Bd. 36 (1902), H. 1, s. 101-120 R. Wytyczak, ĹlÄsk w dawnej kartografii, WrocĹaw 1998 __________________________________________ Piotr BoroĹ Instytut Historii, Uniwersytet ĹlÄski Przemiany kulturowe na ĹlÄsku w drugiej poĹowie XII wieku i ich mazowiecko-waloĹskie korzenie Kiedy pisze siÄ o przemianach kulturowych na ĹlÄsku w XII-XII wieku, zwraca siÄ zwykle uwagÄ na przeĹom cywilizacyjny, zwiÄzany z dziaĹalnoĹciÄ gospodarczÄ Henryka Brodatego. RzeczywistoĹÄ sprzed jego panowania jawi siÄ niektórym, jak to okreĹliĹ Benedykt Zientara, jako „ĹlÄsk wyĹaniajÄcy siÄ z puszczy”. Faktycznie przemiany kulturowe, rozpoczÄte za panowania Brodatego, zmieniĹy diametralnie obraz ĹlÄska. W ich cieniu pozostajÄ jednak wczeĹniejsze próby dziaĹaĹ w dziedzinie gospodarki i kultury, majÄce na celu (najogólniej mówiÄc, a uĹźywajÄc jÄzyka wspóĹczesnego) modernizacjÄ kraju. Procesy zachodzÄce na ĹlÄsku w trzynastym stuleciu, przyÄmiĹy przemiany, które miaĹy miejsce za panowania BolesĹawa Wysokiego, a takĹźe biskupa wrocĹawskiego Waltera (1149-1169). Istnieje bardzo wiele przesĹanek, wskazujÄcych na biskupa Waltera, jako na twórcÄ czy wspóĹtwórcÄ niewÄtpliwej ĹwietnoĹci kulturalnej ĹlÄska, a zapewne takĹźe WrocĹawia w drugiej poĹowie XII wieku. Jego pontyfikat byĹ ĹciĹle zwiÄzany z rzÄdami BolesĹawa KÄdzierzawego na ĹlÄsku, a wczeĹniejsze zwiÄzki Waltera z diecezjÄ pĹockÄ i waloĹskie pochodzenie, dajÄ powód do zadania pytanie, na ile przemiany kulturowe ĹlÄska za jego czasów, miaĹy takie wĹaĹnie – waloĹsko-mazowieckie korzenie. Biskup Walter, jako jeden z niewielu pierwszych rzÄdców diecezji Ĺw. Jana cieszy siÄ od lat niezmiennÄ uwagÄ historyków. Przyczyna tego leĹźy w caĹkiem pokaĹşnej, jak na osobÄ ĹźyjÄcÄ w XII stuleciu, iloĹci wzmianek ĹşródĹowych. Z opracowaĹ historyków wyĹania siÄ fascynujÄcy obraz ĹwiatĹego, wyksztaĹconego, otwartego na reformatorskie prÄdy w koĹciele czĹowieka; energicznego i sprawnego gospodarza. WspóĹczesne opinie majÄ swe podstawy w Ĺredniowiecznych ocenach Waltera. Jego zasĹugi w reformowaniu koĹcioĹa ĹlÄskiego podnoszone sÄ w katalogach biskupów wrocĹawskich i w Kronice ksiÄĹźÄt polskich. Znamienne, Ĺźe Walter jest pierwszym biskupem, który posiada w tych ĹşródĹach bogatszÄ charakterystykÄ. OdnieĹÄ moĹźna wraĹźenie, Ĺźe w tradycji wrocĹawskiej dokĹadniejsze informacje o biskupach zaczynajÄ siÄ dopiero od Waltera. Informacje ĹşródeĹ i przypuszczenia historyków nakazujÄ nam do dzieĹ i zasĹug biskupa Waltera zaliczyÄ: - wzniesienie nowej katedry, - zabezpieczenie materialne posiadĹoĹci koĹcioĹa wrocĹawskiego przez uzyskanie bulli papieskiej, - wprowadzenie Ĺpiewu w liturgii i innych zwyczajów bliskich koĹcioĹowi francuskiemu, - zaĹoĹźenie szkoĹy katedralnej, - wprowadzanie celibatu, - przeniesienie klasztoru kanoników regularnych ze ĹlÄzy do WrocĹawia, na wyspÄ Piasek oraz zaprowadzenie tam wzorców leodyjskich, - reformÄ kapituĹy katedralnej - znów wiÄc celibat i zwyczaj Ĺźycia wspólnego, - sprowadzenie osadników z Walonii i zaĹoĹźenie ich kolonii we WrocĹawiu. Jak na jednÄ osobÄ jest tych dziaĹaĹ sporo. Daje to powód do bliĹźszego przyjrzenia siÄ postaci biskupa i jego dziaĹaniom. Szczególnie interesujÄcy jest fakt waloĹskiego pochodzenia Waltera i pojawiajÄcych siÄ w zwyczajach koĹcioĹa wrocĹawskiego motywach okreĹlanych jako galijskie. RozwaĹźenia wymagajÄ wszystkie obce wÄtki w liturgii i zwyczajach koĹcielnych, a szczególnie ich zwiÄzek z tzw. krÄgiem leodyjskim. PoniewaĹź dziaĹania Waltera sÄ ĹciĹle powiÄzane z rzÄdami na ĹlÄsku BolesĹawa KÄdzierzawego, a sam Walter jest bratem biskupa pĹockiego Aleksandra zadaÄ naleĹźy pytanie o zwiÄzki przemian zachodzÄcych na ĹlÄsku za czasów jego pontyfikatu z koĹcielnym krÄgiem pĹockim. DokĹadniejsza analiza przekazów ĹşródĹowych kaĹźe jednak postawiÄ znak zapytania na rolÄ Waltera we wszystkich przypisywanych mu dzieĹach. ZachodzÄce na ĹlÄsku w XII wieku przemiany mogĹy byÄ zwiÄzane z jego nastÄpcami na biskupim tronie. MoĹźna uznaÄ, iĹź fakty zlewajÄ nam siÄ ze stworzonÄ wiele dziesiÄtków lat po Ĺmierci biskupa legendÄ. Nie odmawiamy tu zasĹug biskupowi Walterowi, lecz jedynie staramy siÄ odkryÄ, czy te dziaĹania, które mu siÄ przypisuje, byĹy faktycznie jego autorstwa, czy teĹź zadziaĹaĹ tu doĹÄ specyficzny mechanizm przypisania zasĹug nastÄpców. Walter jawi nam siÄ jako z pewnoĹciÄ bardzo sprawny organizator: bĹyskawiczne, trzy lata trwajÄce odnowienie opactwa Ĺw. Bertuina oraz szybkie i zwieĹczone powodzeniem dziaĹania na rzecz protekcji papieskiej dla koĹcioĹa wrocĹawskiego pokazujÄ nam z pewnoĹciÄ energicznego i zdolnego czĹowieka. Co jednak z innych przypisywanych mu dziaĹaĹ jest jego zasĹugÄ, trzeba powiedzieÄ szczerze - nie wiemy. Wydaje siÄ jednak, Ĺźe nie stoimy w sytuacji w której musimy bezradnie rozĹoĹźyÄ rÄce i powiedzieÄ: "ignoramus et ignorabimus". Pojawia siÄ sporo niewykorzystanych moĹźliwoĹci badawczych, mogÄcych wzbogaciÄ naszÄ wiedzÄ i rozwiaÄ niektóre wÄtpliwoĹci. TrudnoĹÄ w odtwarzaniu przemian kulturowych, które na ĹlÄsku zapoczÄtkowuje bp Walter, polega na dysponowaniu póĹşnymi przekazami ĹşródĹowymi, pisanymi z perspektywy co najmniej dwu stuleci. W pamiÄci potomnych zatarĹy siÄ informacje dotyczÄce czynów poszczególnych wĹodarzy koĹcioĹa Ĺw. Jana. Nikt nie pamiÄtaĹ o waloĹskim pochodzeniu Waltera. ZwiÄzki z Mazowszem, z uwagi na incydentalny charakter rzÄdów BolesĹawa KÄdzierzawego poszĹy w zapomnienie. PóĹşniejsze przemiany, zarówno w dziedzinie kultury, jak teĹź gospodarki, doĹÄ skutecznie wymazaĹy informacje o tym, co dziaĹo siÄ w poĹowie XII wieku. NajwaĹźniejsze przekazy ĹşródĹowe: Kronika ksiÄĹźÄt polskich, wyd. Z.WÄclewski, w: Monumenta Poloniae Historica t.3, Lwów 1878, s.546. J. DĹugosz, Catalogus episcoproum Wratislaviensium, w: tegoĹź, Opera, wyd. J.Polkowski, ĂĹť.Pauli, Kraków 1887, s.456n. Podstawowa literatura: V. Barbier, Histoire de l’abbaye de Malonne, Namur 1894. K. Dola, Dzieje KoĹcioĹa na ĹlÄsku, cz.1, Ĺredniowiecze, Opole 1996. C. DeptuĹa, KrÄg koĹcielny pĹocki w poĹowie XII wieku, Roczniki Humanistyczne, Prace z zakresu historii, t.8, z.2, Lublin 1959. C. DeptuĹa, KoĹcióĹ pĹocki w XII wieku, w: KoĹcióĹ PĹocki XI-XX wieku. Jubileuszowa ksiÄga pamiÄtkowa 900-lecia diecezji, cz.1, Studia pĹockie, t.3, PĹock 1975. W. Levison, Zur Geschichte des Bischofs Walter von Breslau (1149-1169), Zeitschrift des Vereins für Geschichte Schlesiens, t.35, 1901, s.353-357. K. MÄczewska-Pilch, Tympanon fundacyjny z OĹbina na tle przedstawieĹ o charakterze donacyjnym, WrocĹaw 1973. M. Morelowski, PĹaskorzeĹşby Ewangeljarza t. zw. Anastazji a sztuka leodyjsko-mozaĹska XII wieku., Prace i materiaĹy sprawozdawcze sekcji historji sztuki. Rozprawy i materjaĹy wydziaĹu I. Towarzystwa PrzyjacióĹ Nauk w Wilnie t.2, z. 4, Wilno 1935. A. Sabich, War der Breslauer Bischof Walter (1149-1169) Augustiner-Chorherr und Probst des Chorherrenstiftes Malonne im Bistum Lüttich? Archiv für Schlesiche Kirchengeschichte, t.21, 1963, s.38-42. T. Silnicki, Dzieje i ustrój KoĹcioĹa katolickiego na ĹlÄsku do koĹca w. XIV, Warszawa 1953. H. Sobeczko, Liturgia katedry wrocĹawskiej wedĹug przedtrydenckiego Liber ordinarius z 1563 roku (Opole, Archiwum Diecezjalne, rkps nr M1), Opole 1993. P. Wiszewski, Francuskie lilie w herbie biskupstwa wrocĹawskiego. Przyczynek do sposobu recepcji wyobraĹźeĹ ikonograficznych w Ĺredniowieczu, w: Viae historiae. KsiÄga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Lechowi A. Tyszkiewiczowi w siedemdziesiÄtÄ rocznicÄ urodzin, WrocĹaw 2001. ____________________________________________________ Zbigniew KadĹubek Integumentum i „ĹwiÄta Kraina Milczenia” Mistrza Wincentego [Streszczenie] Zanim przejdÄ to kwestii zwiÄzanych z tajemniczÄ metaforÄ z Kroniki Mistrza Wincentego, gdzie nazywa on ĹlÄsk ĹWIÄĹ TĂË KRAINĂË MILCZENIA, chciaĹbym powiedzieÄ o kilku kwestiach zwiÄzanych z metodÄ badaĹ nad literackim ĹlÄskiem. Uwagi te nie bÄdÄ dotyczyĹy wyĹÄcznie Ĺredniowiecza, ale o wiele szerszej perspektywy. Jest jednak ta perspektywa bardzo potrzebna, Ĺźeby ustaliÄ, Ĺźe pewne zjawiska dotyczÄce procesów kulturowych, które zachodziĹy na ĹlÄsku przez wiele wieków, ulegaĹy i ulegajÄ deformacji w badaniach humanistycznych, a przez to pozostajÄ wciÄĹź niezrozumiane. NastÄpnie chciaĹbym siÄ zajÄÄ problemem integumentum, pokazaÄ, jak moĹźna rozumieÄ to zjawisko, Ĺźe nie jest to wyĹÄcznie kwestia stylistyczna bÄdĹş retoryczna, lecz raczej pewien sposób wykĹadu, rodzaj filozofii rozumienia. PozostaĹa czÄĹÄ rozwaĹźaĹ bÄdzie osnuta wokóĹ tematu metafory SANCTA/BENIGNA SILENTII PROVINCIA. Wydaje siÄ, Ĺźe ta metafora miaĹa jakieĹ uzasadnienie w swoistym patrzeniu na ĹlÄsk autora Kroniki polskiej. Dodatkowo waĹźne jest, Ĺźe w póĹşniejszych wiekach w tradycji literackiej ĹlÄska byĹ ĹlÄsk nadal nazywany KrainÄ Milczenia, KrainÄ Cieni, Polem Elizejskim, Elysium, co pozostawaĹo niewÄtpliwie w jakimĹ zwiÄzku z tradycjÄ ĹlÄskiego mistycyzmu (Angelus Silesius, Jakob Boehme, Daniel Czepko, Abraham von Frankenberg, Quirinus Kuhlmann, Ĺźeby wymieniÄ tych znanych doĹÄ powszechnie). LITERATURA: A. 1. Mistrz Wincenty zwany KadĹubkiem, Kronika polska, wydaĹ, wstÄpem i przypisami opatrzyĹ Marian Plezia. 2. Mistrz Wincenty (tzw. KadĹubek), Kronika polska, przekĹad. i opracowanie Brygida Kürbis, WrocĹaw 1996. B. Richard Meister, Mittellatein als Traditionsprache (P. Lehmann Festschrift, St. Ottilien 1956). P. Lehmann, Erforschung des Mittelalters, Leipzig 1941. Uta Störmer-Caysa, Einführung in die mittelalterliche Mystik, Stuttgart 2004. Ursula Peters, Religiöse Erfahrung als literarisches Faktum. Zur Vorgeschichte und Genese frauenmystischer Texte des 13. und 14. Jahrhunderts, Tübingen 1988. Peter Schulthess, Ruedi Imbach, Die Philosophie im lateinischen Mittelalter. Ein Handbuch mit einem bio-bibliographischen Repertorium, Düsseldorf und Zürich 2002.
Ostatnia aktualizacja ( czwartek, 13 października 2005 )

< Poprzedni		NastÄpny >

[ WrĂłÄ ]