Mediewistyka - ÂŚredniowiecze, historia, badania.

23 marca 2005 Ĺroda, godz. 10,30-16,00
Warszawa, ul. Nowy Ĺwiat 72, PaĹac Staszica, sala im. Mickiewicza (144)
Mediewalizm

Ks. prof. Ryszard KnapiĹski (Katolicki Uniwersytet Lubelski)
Biblia uboga czy komiks? Dewaluacja pojÄcia Biblia pauperum

Do literatury weszĹy bĹÄdne sposoby rozumienia tego czym byĹa w Ĺredniowieczu grupa rÄkopisów okreĹlana jako Biblia Pauperum. ByĹ to syntetyczny skrót przekazu biblijnego dziejów Zbawienia, przeznaczony dla teologów i kaznodziejów, uĹoĹźony wedĹug zasad typologii biblijnej. Powstanie ĹÄczy siÄ z krÄgiem poĹudniowo niemieckich zakonów benedyktyĹskich z ok. 1250 r. Oprócz ilustrowanych, znane sÄ egzemplarze pozbawione dekoracji rysunkowej. Ze wzglÄdu na wĹaĹciwoĹci filologiczne oraz stylistykÄ ikonografii odróĹźnia siÄ ich trzy grupy: austriackÄ, weimarskÄ i bawarskÄ. Oprócz wersji niemieckiej i ĹaciĹskiej w XV w. pojawiĹy siÄ wersje narodowe, wĹród których wyróĹźnia siÄ grupa niderlandzka. Rysunki Biblii Pauperum sĹuĹźyĹy za wzornik dla artystów. Po soborze trydenckim zmalaĹa popularnoĹÄ kodeksów i zaprzestano ich produkcji.
    SĹowa kluczowe: Biblia Pauperum, Ikonografia chrzeĹcijaĹska, Biblia w sztuce, Typologia biblijna w sztuce,
Ikonografia Chrystologiczna.
Summary
In literature there presently exist some false ways of understanding what in medieval times a group of manuscripts called
"Pauperum Bible" really was. This was synthetic cut of biblical history of redemption's tales, being meant for theologians
and preachers, constructed in accordance with general principles of biblical theology. Origin of it is usually being
connected with areas of South-German Benedictine monasteries in epoch of 1250. There are known both illustrated copies
of the bible, as well as non-illustrated ones, empty of any drawing decorations. There have been distinguished three main
groups of bible's copies: Austrian, Weimar and Bavarian ones, which differentiate one from another because of philological features and style of iconography. Except of German and Latin versions, since XV-th century, there exist more different national biblies. Among them it singles out the version from Netherlands. Drawings in "Pauperum Bible" were a prototype for many artists. After the Council of Trent, popularity of codes came to be smaller and finally they have been cancelled.

Keywords: Pauperum Bible, Christian Iconography, Bible in Art., Biblical Typology in the Art, Christological Iconography
Dr Jacek Kowzan (Akademia Podlaska, Siedlce)
Quattuor hominum novissima. MiÄdzy sĹowem a obrazem
    WystÄpienie ma na celu prezentacjÄ ciÄgĹoĹci, dĹugiego trwania Ĺredniowiecznej tradycji eschatologicznej czterech rzeczy ostatecznych, majÄcej swe korzenie w póĹşnoĹredniowiecznych utworach: Cordiale przypisywanym Gerardowi de Vliederhoven i Liber utilissimus Dionizego Kartuza. InteresujÄce wydaje siÄ ustalenie relacji utworów wzorcowych do tekstów póĹşniejszych tworzÄcych razem „seriÄ tematycznÄ” (termin Janiny Abramowskiej), uchwycenie mechanizmu jej ksztaĹtowania, wskazanie wÄzĹowych momentów jej rozwoju, dociekanie powodów popularnoĹci tematu wĹród autorów staropolskich, okreĹlenie przyczyn zachodzenia róĹźnic i podobieĹstw miÄdzy tekstami tego typu poprzez rejestracjÄ ogniw wariantywnych i synonimicznych oraz wskazanie innowacji w opracowaniu tematu czterech rzeczy ostatecznych, a takĹźe rozpoznanie koneksji tematu z ikonografiÄ (tu np. Tomasza Morusa traktat The Four Last Things a Hieronima Boscha StóĹ mÄdroĹci).
    Temat czterech rzeczy ostatecznych, którego dzieje zostanÄ nakreĹlone, odznaczaĹ siÄ specyficznymi wĹaĹciwoĹciami. PozostajÄc w ĹcisĹym zwiÄzku z obowiÄzujÄcÄ w KoĹciele doktrynÄ eschatologicznÄ, byĹ maĹo podatny na zmiany i przeksztaĹcenia, w odróĹźnieniu do tematów wywodzÄcych siÄ na przykĹad z tradycji grecko-rzymskiego antyku, które cechowaĹa duĹźa elastycznoĹÄ, tzn. zdolnoĹÄ do przenoszenia najróĹźniejszych programów ideowych. RównieĹź przestrzeĹ miÄdzytekstowego dialogu uruchamiana przez wpisujÄce siÄ w seriÄ utwory byĹa relatywnie maĹo dynamiczna. Jej najistotniejszy segment w kaĹźdym przypadku stanowiĹa Biblia oraz Tradycja i to przede wszystkim w ich obrÄbie odbywaĹy siÄ indywidualne wybory. WĹaĹnie relacja do tych ogniw dziedzictwa kulturowego sprawiĹa, Ĺźe w dzieĹach badanej serii tematycznej czterech rzeczy ostatecznych w oczy rzuca siÄ przede wszystkim synonimicznoĹÄ ujÄÄ, podobieĹstwo rozwiÄzaĹ kompozycyjnych i treĹciowych. Stosunki nawiÄzania miaĹy wyraĹşnie charakter alegacyjny, a do podstawowych typów zaleĹźnoĹci, jawnych bÄdĹş ukrytych, miÄdzy ogniwami serii naleĹźaĹo odtworzenie, wykorzystanie lub rozwiniÄcie. StÄd wielokrotnie spotykane te same nawiÄzania, formuĹy, exempla, obrazy. Tym samym wzorzec konstrukcyjny uksztaĹtowany u schyĹku wieków Ĺrednich ulegaĹ z biegiem czasu tylko niewielkim modyfikacjom. Co prawda zmieniaĹa siÄ gatunkowa przynaleĹźnoĹÄ poszczególnych realizacji modelu, ale ukĹad samej materii prawie siÄ nie zmieniaĹ. Ta trwaĹoĹÄ moĹźe niekiedy budziÄ zniecierpliwienie, dla dawnych autorów stanowiĹa jednak rodzaj gwarancji prawowiernoĹci tekstów, wspieraĹa teĹź ich funkcjÄ memoratywnÄ, co nie powinno dziwiÄ, skoro wiÄkszoĹÄ omawianych tekstów juĹź w swoich czÄĹciach wstÄpnych odwoĹywaĹa siÄ biblijnego wersetu „Memorare novissima tua...”
    Taki ksztaĹt dzieĹ de quattuor novissimorum wynikaĹ teĹź z faktu, Ĺźe jako teksty uĹźytkowe, duszpasterskie miaĹy one specyficzne zadania ksztaĹtowania ĹwiadomoĹci, wpĹywu na postawÄ, uczucia moralne i zachowanie odbiorcy, ujawniajÄc aktywizacyjny charakter uwarunkowaĹ zachodzÄcych miÄdzy literaturÄ oraz sztukami plastycznymi a moralnoĹciÄ, oraz ich funkcjÄ wychowawczÄ. W rezultacie wielokierunkowych oddziaĹywaĹ, w które zaangaĹźowana byĹa takĹźe ikonografia, pozostawiaÄ miaĹy one w psychice odbiorcy Ĺlad, który warunkowaĹby mniej lub bardziej dostrzegalnÄ zmianÄ postawy Ĺźyciowej i postÄpowania. Dlatego uĹwiÄcone autorytetem ĹwiÄtej KsiÄgi, powagÄ dogmatów i wypowiedzi UrzÄdu Nauczycielskiego KoĹcioĹa utwory o czterech rzeczach ostatecznych zachowywaĹy staĹy szkielet konstrukcyjny i tematyczny, nieznacznie zmieniajÄc tylko wypeĹnienie, oczywiĹcie w obrÄbie i granicach wyznaczonych przez ortodoksjÄ oraz ĹwiadomoĹÄ duszpasterskiej odpowiedzialnoĹci za poĹmiertny los dusz.
    PojawiajÄce siÄ sporadycznie róĹźnice miÄdzy dzieĹami implikowane byĹy zmianami wspieranymi przez czynniki zewnÄtrzne wobec literatury. I tak nieznaczne zmiany w planie tematycznym utworów wynikaĹy ze spoĹecznych koniunktur oraz wyznaniowych kontekstów i wystÄpowaĹy na przykĹad w przypadku wprowadzania treĹci polemicznych wobec aktualnie ksztaĹtujÄcych siÄ kierunków heterodoksyjnych wzglÄdem doktryny KoĹcioĹa rzymskiego, czy teĹź nacisków specyficznej dla danego Ĺrodowiska duchowoĹci. NajwyraĹşniej wpĹywy zewnÄtrzne dajÄ siÄ zauwaĹźyÄ w momentach wÄzĹowych rozwoju serii, tj. prób introdukcji czyĹÄca pod wpĹywem zamÄtu reformacyjnego czy zwalczania przejawów protestanckich herezji.

Poprzednia - NastÄpna»

Ostatnia aktualizacja ( wtorek, 11 października 2005 )

< Poprzedni		NastÄpny >

[ WrĂłÄ ]