Zespół Literatury Średniowiecza IBL PAN

(Spotkania Mediewistyczne, 23)
8-9 czerwca 2011

Warszawa, Pałac Staszica, sala 144

Najważniejszy z wielu względów zabytek polskiej poezji średniowiecznej – Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią –  nie był od pół wieku poddany gruntownym badaniom i wszechstronnej syntetycznej refleksji. Nawet gdyby ówczesna rozprawa edytorska Czesławy Pirożyńskiej była nienaganna i niedościgniona, po tylu latach rozwoju metod badawczych i wobec powstania studiów szczegółowych wymaga zastąpienia nową monografią i edycją krytyczną. Aby to umożliwić, należy zebrać, wyłożyć i ocenić dotychczasową wiedzę. Zamierzamy dokonać tego w książce zbiorowej, a poprzedzi ją konferencja w IBL PAN

Średniowieczne rozmowy człowieka ze śmiercią

– do udziału w której niniejszym zapraszamy. Planowany dzień to 8 czerwca 2011, ale przy większej liczbie zgłoszeń rozważymy przedłużenie.

Nie chcemy ograniczyć tematyki konferencji i książki do samego Polikarpa, ale z drugiej strony szukając twórczych uwarunkowań tego utworu nie powinniśmy schodzić na manowce czynników pozbawionych związku z zachowanym tekstem i klasą jego oczywistych paralel. Tak więc dopuszczamy artykuły o tekstach dialogowych z udziałem personifikacji śmierci rozmawiającej z człowiekiem lub postaciami jemu równoważnymi, nawet jeśli są również personifikacjami, jak np. ÂŻycie w Dialogus vite et mortis. Wpisujemy wówczas na mapę całkiem odrębny nurt w refleksji eschatologicznej toczący się korytami po terytoriach innych języków, ale na tyle bliski treściowo materii Polikarpa, że oba spotkały się w formie niecodziennej jak najdalej od swoich źródeł – mianowicie w przekładzie rosyjskim (1782).

Plon naukowy będzie optymalny, jeśli konferencja nie stanie się festiwalem oderwanych pomysłów interpretacyjnych, ale gdy poznamy referaty, których tematyka wypełni cztery główne rozdziały odpowiadające zasadniczym kręgom problemowym.

1. Geneza. W tym rozdziale znajdą się prace ułożone w dwu grupach: jedna obejmie rozważania nad tekstem łacińskim, druga zaś nad uwarunkowaniami powstania polskiego Polikarpa i innych wersji narodowych. Wiemy, że polski Polikarp oraz równoległe wersje słowiańskie wywodzą się z łacińskiej przypowieści dialogowej, będącej rozbudowanym exemplum dramatycznym. Różne jej redakcje znamy z 21 źródeł w zachowanych kodeksach. Ich treść należałoby fachowo przejrzeć przynajmniej z dwu względów. Kodeks z badanym tekstem często potrafi nam sporo powiedzieć o jego pochodzeniu, a jeszcze więcej o przeznaczeniu (funkcji) i użytkownikach, wśród których należy szukać autora.

Dociekania nad genezą tekstów wernakularnych dobrze będzie umieścić na osi współrzędnych język – autor – środowisko. Należałoby tu nie tylko szukać „nazwisk” źródłowo czy archiwistycznie, ale zgodnie z teorią literatury i wiedzą historyczną odtwarzać te trojakie czynniki, które złożyły się na wyłonienie się utworu (emergencja), jego kształt i funkcje, oraz drogi recepcji. 

2. Tradycja tekstu (przekazy materiału tematycznego). Należy tu zgromadzić obserwacje przebiegu recepcji materiału Polikarpa we wszelkich językach i sztukach. Więc nie tylko późniejsze echa wersji wernakularnych w obrębie ich języków, ale i przekłady (znacząca recepcja ruska) oraz wskazania porównawcze na podobne materiały i teksty, zwłaszcza wcześniejsze. Mogą się dzięki porównaniom wariantów powyjaśniać szczegółowe zagadnienia, jak np. inne źródła polskiego Polikarpa obok II redakcji łacińskiej podstawy.

3. Mechanizmy przekazu (adaptacje, transformacje gatunkowe, przekłady). Tutaj mieszczą się teoretycznoliterackie oceny obserwacji historycznych (poprzedni rozdział). Najważniejsze aspekty:

- status retoryczny (jaki etap dopracowania reprezentuje zabytek)

- relacje genologiczne (wielorakość, wymienność gatunków)

- drogi przekazu tekstów/materiałów między środowiskami (komunikacja artystyczna)

- intermedialność (transfery między rodzajami sztuk i mediami)

- performatywność (aspekt wykonawczy, ustność a piśmienność).

4. Funkcje materiału tematycznego i jego różnych tekstowych realizacji.

Organizatorzy

Dr hab. Andrzej Dąbrówka, Prof. PAN

Dr hab. Paweł Stępień, Prof. UW