ZespóÅ‚ Literatury Åšredniowiecza IBL PAN Åšredniowieczne rozmowy czÅ‚owieka ze Å›mierciÄ… (Spotkania Mediewistyczne, 23)
8-9 czerwca 2011
Warszawa, Pałac Staszica, sala 144
Zaproszenie do uczestnictwa w konferencji Najważniejszy z wielu wzglÄ™dów zabytek polskiej poezji Å›redniowiecznej – Rozmowa mistrza Polikarpa ze ÅšmierciÄ… – nie byÅ‚ od póÅ‚ wieku poddany gruntownym badaniom i wszechstronnej syntetycznej refleksji. Nawet gdyby ówczesna rozprawa edytorska CzesÅ‚awy PirożyÅ„skiej byÅ‚a nienaganna i niedoÅ›cigniona, po tylu latach rozwoju metod badawczych i wobec powstania studiów szczegóÅ‚owych wymaga zastÄ…pienia nowÄ… monografiÄ… i edycjÄ… krytycznÄ…. Aby to umożliwić, należy zebrać, wyÅ‚ożyć i ocenić dotychczasowÄ… wiedzÄ™. Zamierzamy dokonać tego w książce zbiorowej, a poprzedzi jÄ… konferencja w IBL PAN Åšredniowieczne rozmowy czÅ‚owieka ze Å›mierciÄ… – do udziaÅ‚u w której niniejszym zapraszamy. Planowany dzieÅ„ to 8 czerwca 2011, ale przy wiÄ™kszej liczbie zgÅ‚oszeÅ„ rozważymy przedÅ‚użenie. Nie chcemy ograniczyć tematyki konferencji i książki do samego Polikarpa, ale z drugiej strony szukajÄ…c twórczych uwarunkowaÅ„ tego utworu nie powinniÅ›my schodzić na manowce czynników pozbawionych zwiÄ…zku z zachowanym tekstem i klasÄ… jego oczywistych paralel. Tak wiÄ™c dopuszczamy artykuÅ‚y o tekstach dialogowych z udziaÅ‚em personifikacji Å›mierci rozmawiajÄ…cej z czÅ‚owiekiem lub postaciami jemu równoważnymi, nawet jeÅ›li sÄ… również personifikacjami, jak np. ÂŻycie w Dialogus vite et mortis. Wpisujemy wówczas na mapÄ™ caÅ‚kiem odrÄ™bny nurt w refleksji eschatologicznej toczÄ…cy siÄ™ korytami po terytoriach innych jÄ™zyków, ale na tyle bliski treÅ›ciowo materii Polikarpa, że oba spotkaÅ‚y siÄ™ w formie niecodziennej jak najdalej od swoich źródeÅ‚ – mianowicie w przekÅ‚adzie rosyjskim (1782). Plon naukowy bÄ™dzie optymalny, jeÅ›li konferencja nie stanie siÄ™ festiwalem oderwanych pomysÅ‚ów interpretacyjnych, ale gdy poznamy referaty, których tematyka wypeÅ‚ni cztery gÅ‚ówne rozdziaÅ‚y odpowiadajÄ…ce zasadniczym krÄ™gom problemowym.
1. Geneza. W tym rozdziale znajdÄ… siÄ™ prace uÅ‚ożone w dwu grupach: jedna obejmie rozważania nad tekstem Å‚aciÅ„skim, druga zaÅ› nad uwarunkowaniami powstania polskiego Polikarpa i innych wersji narodowych. Wiemy, że polski Polikarp oraz równolegÅ‚e wersje sÅ‚owiaÅ„skie wywodzÄ… siÄ™ z Å‚aciÅ„skiej przypowieÅ›ci dialogowej, bÄ™dÄ…cej rozbudowanym exemplum dramatycznym. Różne jej redakcje znamy z 21 źródeÅ‚ w zachowanych kodeksach. Ich treść należaÅ‚oby fachowo przejrzeć przynajmniej z dwu wzglÄ™dów. Kodeks z badanym tekstem czÄ™sto potrafi nam sporo powiedzieć o jego pochodzeniu, a jeszcze wiÄ™cej o przeznaczeniu (funkcji) i użytkownikach, wÅ›ród których należy szukać autora. Dociekania nad genezÄ… tekstów wernakularnych dobrze bÄ™dzie umieÅ›cić na osi wspóÅ‚rzÄ™dnych jÄ™zyk – autor – Å›rodowisko. NależaÅ‚oby tu nie tylko szukać „nazwisk” źródÅ‚owo czy archiwistycznie, ale zgodnie z teoriÄ… literatury i wiedzÄ… historycznÄ… odtwarzać te trojakie czynniki, które zÅ‚ożyÅ‚y siÄ™ na wyÅ‚onienie siÄ™ utworu (emergencja), jego ksztaÅ‚t i funkcje, oraz drogi recepcji. 2. Tradycja tekstu (przekazy materiaÅ‚u tematycznego). Należy tu zgromadzić obserwacje przebiegu recepcji materiaÅ‚u Polikarpa we wszelkich jÄ™zykach i sztukach. WiÄ™c nie tylko późniejsze echa wersji wernakularnych w obrÄ™bie ich jÄ™zyków, ale i przekÅ‚ady (znaczÄ…ca recepcja ruska) oraz wskazania porównawcze na podobne materiaÅ‚y i teksty, zwÅ‚aszcza wczeÅ›niejsze. MogÄ… siÄ™ dziÄ™ki porównaniom wariantów powyjaÅ›niać szczegóÅ‚owe zagadnienia, jak np. inne źródÅ‚a polskiego Polikarpa obok II redakcji Å‚aciÅ„skiej podstawy. 3. Mechanizmy przekazu (adaptacje, transformacje gatunkowe, przekÅ‚ady). Tutaj mieszczÄ… siÄ™ teoretycznoliterackie oceny obserwacji historycznych (poprzedni rozdziaÅ‚). Najważniejsze aspekty: - status retoryczny (jaki etap dopracowania reprezentuje zabytek) - relacje genologiczne (wielorakość, wymienność gatunków) - drogi przekazu tekstów/materiaÅ‚ów miÄ™dzy Å›rodowiskami (komunikacja artystyczna) - intermedialność (transfery miÄ™dzy rodzajami sztuk i mediami) - performatywność (aspekt wykonawczy, ustność a piÅ›mienność). 4. Funkcje materiaÅ‚u tematycznego i jego różnych tekstowych realizacji. Nie chcemy tu przesÄ…dzać możliwych twierdzeÅ„, ale oczywiÅ›cie nasuwajÄ… siÄ™ zastosowania z zakresu katechezy czterech rzeczy ostatecznych (ars moriendi), pomocy kaznodziejskiej, brackiej moralizacji (wielkopostnej) czy ogólnie kultury pogrzebowej. Organizatorzy Dr hab. Andrzej DÄ…brówka, Prof. PAN Dr hab. PaweÅ‚ StÄ™pieÅ„, Prof. UW |