Program 

czwartek 4.12 – przyjazd referentów spoza Warszawy

piątek, 5.12

9.00-11.00 - obrady)

- Otwarcie obrad

1. Tomasz Wiślicz (Warszawa) – Przedmiot badań historii społecznej w historiografiach narodowych i jego zróżnicowanie

2. Thomas Wünsch (Passau) - Historia społeczna w Niemczech: między tradycją a nowymi polami badawczymi

3. Aleksandr G. Emanow (Tiumenskij Gosudarstwiennyj Uniwersitet) - Historia społeczna we współczesnej mediewistyce rosyjskiej

(11.00-11.30 – przerwa na kawę)

(12.00-14.00 – obrady)

4. Rita R. Trimonienė (Šiauliai) Badania nad społeczeństwem Wielkiego Księstwa Litewskiego – aktualne problemy

5. Martin Nodl (Praha) -  Soudoba èeska medievalistika  a sociální dĕjiny pozdního støedovĕku anebo dĕjepisectví bez historiku

6. Sławomir Gawlas (Warszawa) – Badania nad społeczeństwem polskim późnego średniowiecza – osiągnięcia, metody, deficyty, nowe problemy

Dyskusja

(14.00-15.30 - obiad)

(15.30-17.30  - obrady)

7. Marian Dygo (Warszwa) – Czy możliwa jest historia społeczna bez historii gospodarczej

8. Halina Manikowska (Warszawa) – Społeczne zróżnicowanie zjawisk kultury

9. Jan Wroniszewski (Toruń) – Metoda genealogiczno-rodowa w badaniach historii społecznej - bilans i perspektywy

Dyskusja

(17.30-18.00, przerwa na kawę)

(18.00-20.00 – obrady)

10. Zbigniew Dalewski (Warszawa) – Problemy późnośredniowiecznej reprezentacji władzy i statusu społecznego

11. Ewa Wółkiewicz (Opole - Warszawa) – Późnośredniowieczna rezydencja jako zjawisko społeczne w badaniach niemieckich (Residenzforschung)

12. Tomasz Ratajczak (Poznań) – Przemiany architektury rezydencjonalnej w późnośredniowiecznej Polsce: problemy badawcze

Dyskusja

(20.30 – uroczysta kolacja)

sobota 6.12

(9.00-11.30 - obrady)

13. Jerzy Kaliszuk (Warszawa) – Przemiany społecznych funkcji pisma w późnym średniowieczu: programy badawcze i ich rezultaty

14. Tomasz Jurek (Poznań) – Pismo w życiu społecznym Polski późnego średniowiecza

15. Roman Czaja (Toruń) – Pismo i przekaz ustny w służbie władzy w Prusach w XV w.

Dyskusja

(11.30 - 12.00 - przerwa na kawę)

(12.00 – 14.00 - obrady)

16. Anna Adamska (Utrecht) – Czy potrzebna nam  jest społeczna historia języka?

17. Marek Janicki (Warszawa) - Napis w przestrzeni publicznej XV w.

18. Łukasz Kozak (Warszawa) – Hierarchia instrumentów muzycznych w średniowiecznej Europie

Dyskusja

(14.00-15.30 – obiad)

(15.30 –17.30  - obrady)

19. Aneta Pieniądz (Warszawa) – Sądowe i pozasądowe  formy rozwiązywania konfliktów we wczesnym średniowieczu

20. Marcin Pauk (Warszawa) – Konflikty i strategie ich rozwiązywania w Europie XI-XIII w.: doświadczenia historiografii anglosaskiej

21. Sobiesław Szybkowski (Gdańsk) – Konflikt, pojednanie i autorytety  ziemskie XV- wiecznej Polsce:  przykład Kujaw

Dyskusja

(17.30 – 18.00 - przerwa na kawę)

(18.00 – 20.00 – obrady)

22. Andrzej Janeczek (Warszawa) – Zróżnicowanie etniczne wobec integracji państwowej i stanowej w późnośredniowiecznej Polsce

23. Jürgen Heyde (Halle-Wittenberg) –  Społeczeństwo dominujące i mniejszości: próba nowej konceptualizacji funkcji i znaczenia więzi etnicznej

24. Dyskusja i podsumowanie obrad w blokach: przedmiot badań historii społecznej, komunikacja wizualna, funkcje piśmienności, konflikt i pojednanie, więź etniczna

20.30 kolacja

Osoby zainteresowane rezerwacją noclegów i obiadów w związku z uczestnictwem w konferencji (organizatorzy są w stanie pokryć jedynie koszty pobytu referentów) proszone są o kontakt:

Sławomir Gawlas:

Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego,

Krakowskie Przedmieście 26/29, 00-927 Warszawa

Badania nad historią społeczną ziem polskich w późnym średniowieczu znalazły się w impasie związanym ze zdominowaniem realnie analizowanej problematyki przez monografie genealogiczno-rodowe. W ciągu ostatnich kilkunastu lat opublikowanych zostało przeszło dwadzieścia tego typu obszernych i erudycyjnych opracowań. Ich model powstały w początku XX w. uwzględnia rekonstrukcję składu personalnego kolejnego rodu (lub rodziny) oraz udział jego przedstawicieli w życiu politycznym, które z kolei często sprowadza się do rywalizacji koterii magnackich. Popularność tej formuły była reakcją na narzucaną po II wojnie światowej marksistowską wizję procesów historycznych i forsowaną przez nią eliminację zjawisk jednostkowych. Przeciw anonimowości obrazu społeczeństwa sformułowany został w połowie lat siedemdziesiątych XX w. szeroki program badań konkretnych środowisk stanowych i terytorialnych. Kładł on nacisk na metodę prozopograficzną z szerokim wykorzystaniem studiów genealogicznych i połączył mediewistów Torunia, Poznania, Warszawy oraz innych ośrodków. W następnych latach nastąpiło bardzo twórcze ożywienie tego typu badań. Przyniosły one ogromny postęp w znajomości elit szlacheckich, kościelnych i miejskich. W odniesieniu do mechanizmów polityki i życia publicznego rezultaty są jednak mniej zadowalające. Można nawet powiedzieć, że w obecnej sytuacji jednostronność problematyki genealogicznej prowadzi do pomijania innych czynników więzi społecznej i wymiarów  życia zbiorowego oraz do zrywania kontaktu z nowszymi kierunkami  badań sąsiednich krajów europejskich. Zachodzi więc pilna potrzeba odnowienia sposobu analizy elit politycznych i społecznych, przede wszystkim szlacheckich. Koncentracja na nich jest spowodowana zróżnicowaniem późnośredniowiecznego  społeczeństwa polskiego i jego nierównomiernym udziałem w życiu publicznym. Zmusza to do węższego zakreślenia pola  badawczego. W późnym średniowieczu, a przede wszystkim w XV w., nastąpiła w Polsce zasadnicza zmiana w sposobie funkcjonowania komunikacji społecznej w związku z postępującą alfabetyzacją różnych dziedzin życia. Tym niemniej w życiu publicznym nadal funkcjonowały tradycyjne formy komunikacji ustnej i wizualnej. Należy w związku z tym postawić pytanie o ich wpływ na mechanizmy władzy i funkcjonowanie elity politycznej, oraz zwrócić uwagę na sposoby wizualnej  manifestacji pozycji społecznej. Problemy te w dotychczasowych badaniach są uwzględniane jedynie w sposób marginalny. Stawia to próby całościowego spojrzenia na funkcjonowanie elit władzy z punktu widzenia zjawisk komunikacji społecznej przed trudną do przezwyciężenia barierą. W tej sytuacji konceptualizację nowej problematyki może ułatwić uwzględnienie osiągnięć historiografii zachodniej, zwłaszcza niemieckiej i anglosaskiej. Dysponują one bogatymi doświadczeniami badań nad społeczną rolą pisma i tzw. piśmiennością pragmatyczną, mechanizmami przyśpieszającymi wymianę informacji, powstawaniem i funkcją rezydencji, publicznej prezentacji statusu społecznego, znaczeniem ceremoniałów życia dworskiego i politycznego, czy sposobów rozwiązywania konfliktów i przywracania porządku społecznego.

 Głównym problemem konferencji będzie refleksja nad przedmiotem badań historii społecznej i poszukiwanie możliwości adaptacji do polskiej bazy źródłowej wypracowanej już w badaniach obcych problematyzacji sposobu analizy oddziaływania na życie publiczne przemian w funkcjonowaniu różnych form komunikacji: oralnej, wizualnej i piśmiennej w warunkach postępującej alfabetyzacji. Należy możliwie wszechstronnie podjąć problem wizualnej  manifestacji pozycji społecznej i  jej roli w życiu politycznym. Przyjrzenie się pozasądowym formom rozwiązywania konfliktów może pozwolić na obserwację uwarunkowań osobistego prestiżu. Odnowienia wymagają też  badania nad znaczeniem zróżnicowania etnicznego. Problematyka ta przed i po II wojnie światowej została w sposób anachroniczny sprowadzona do pytania o przynależność narodową, a następnie porzucona. Nowy katalog pytań powinien uwzględniać intensyfikację więzi państwowej wraz z rozwojem instytucji państwa stanowego, w tym zwłaszcza korporacji ziemskich.