22. Andrzej Janeczek (Warszawa) – Zróżnicowanie etniczne wobec integracji państwowej i stanowej w późnośredniowiecznej Polsce
23. Jürgen Heyde (Halle-Wittenberg) –Społeczeństwo dominujące i mniejszości: próba nowej konceptualizacji funkcji i znaczenia więzi etnicznej
24. Dyskusja i podsumowanie obrad w blokach: przedmiot badań historii społecznej, komunikacja wizualna, funkcje piśmienności, konflikt i pojednanie, więź etniczna
20.30 kolacja
Osoby zainteresowane rezerwacją noclegów i obiadów w związku z uczestnictwem w konferencji (organizatorzy są w stanie pokryć jedynie koszty pobytu referentów) proszone są o kontakt:
Sławomir Gawlas:
Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego,
Krakowskie Przedmieście 26/29, 00-927 Warszawa
Badania nad historią społeczną ziem polskich w późnym średniowieczu znalazły się w impasie związanym ze zdominowaniem realnie analizowanej problematyki przez monografie genealogiczno-rodowe. W ciągu ostatnich kilkunastu lat opublikowanych zostało przeszło dwadzieścia tego typu obszernych i erudycyjnych opracowań. Ich model powstały w początku XX w. uwzględnia rekonstrukcję składu personalnego kolejnego rodu (lub rodziny) oraz udział jego przedstawicieli w życiu politycznym, które z kolei często sprowadza się do rywalizacji koterii magnackich. Popularność tej formuły była reakcją na narzucaną po II wojnie światowej marksistowską wizję procesów historycznych i forsowaną przez nią eliminację zjawisk jednostkowych. Przeciw anonimowości obrazu społeczeństwa sformułowany został w połowie lat siedemdziesiątych XX w. szeroki program badań konkretnych środowisk stanowych i terytorialnych. Kładł on nacisk na metodę prozopograficzną z szerokim wykorzystaniem studiów genealogicznych i połączył mediewistów Torunia, Poznania, Warszawy oraz innych ośrodków. W następnych latach nastąpiło bardzo twórcze ożywienie tego typu badań. Przyniosły one ogromny postęp w znajomości elit szlacheckich, kościelnych i miejskich. W odniesieniu do mechanizmów polityki i życia publicznego rezultaty są jednak mniej zadowalające. Można nawet powiedzieć, że w obecnej sytuacji jednostronność problematyki genealogicznej prowadzi do pomijania innych czynników więzi społecznej i wymiarówżycia zbiorowego oraz do zrywania kontaktu z nowszymi kierunkamibadań sąsiednich krajów europejskich. Zachodzi więc pilna potrzeba odnowienia sposobu analizy elit politycznych i społecznych, przede wszystkim szlacheckich. Koncentracja na nich jest spowodowana zróżnicowaniem późnośredniowiecznegospołeczeństwa polskiego i jego nierównomiernym udziałem w życiu publicznym. Zmusza to do węższego zakreślenia polabadawczego. W późnym średniowieczu, a przede wszystkim w XV w., nastąpiła w Polsce zasadnicza zmiana w sposobie funkcjonowania komunikacji społecznej w związku z postępującą alfabetyzacją różnych dziedzin życia. Tym niemniej w życiu publicznym nadal funkcjonowały tradycyjne formy komunikacji ustnej i wizualnej. Należy w związku z tym postawić pytanie o ich wpływ na mechanizmy władzy i funkcjonowanie elity politycznej, oraz zwrócić uwagę na sposoby wizualnej manifestacji pozycji społecznej. Problemy te w dotychczasowych badaniach są uwzględniane jedynie w sposób marginalny. Stawia to próby całościowego spojrzenia na funkcjonowanie elit władzy z punktu widzenia zjawisk komunikacji społecznej przed trudną do przezwyciężenia barierą. W tej sytuacji konceptualizację nowej problematyki może ułatwić uwzględnienie osiągnięć historiografii zachodniej, zwłaszcza niemieckiej i anglosaskiej. Dysponują one bogatymi doświadczeniami badań nad społeczną rolą pisma i tzw. piśmiennością pragmatyczną, mechanizmami przyśpieszającymi wymianę informacji, powstawaniem i funkcją rezydencji, publicznej prezentacji statusu społecznego, znaczeniem ceremoniałów życia dworskiego i politycznego, czy sposobów rozwiązywania konfliktów i przywracania porządku społecznego.
Głównym problemem konferencji będzie refleksja nad przedmiotem badań historii społecznej i poszukiwanie możliwości adaptacji do polskiej bazy źródłowej wypracowanej już w badaniach obcych problematyzacji sposobu analizy oddziaływania na życie publiczne przemian w funkcjonowaniu różnych form komunikacji: oralnej, wizualnej i piśmiennej w warunkach postępującej alfabetyzacji. Należy możliwie wszechstronnie podjąć problem wizualnejmanifestacji pozycji społecznej ijej roli w życiu politycznym. Przyjrzenie się pozasądowym formom rozwiązywania konfliktów może pozwolić na obserwację uwarunkowań osobistego prestiżu. Odnowienia wymagają teżbadania nad znaczeniem zróżnicowania etnicznego. Problematyka ta przed i po II wojnie światowej została w sposób anachroniczny sprowadzona do pytania o przynależność narodową, a następnie porzucona. Nowy katalog pytań powinien uwzględniać intensyfikację więzi państwowej wraz z rozwojem instytucji państwa stanowego, w tym zwłaszcza korporacji ziemskich.
