|
niedziela, 29 maja 2005 |
Krzysztof Ożóg
Środowiska mediewistyczne w Krakowie
W Krakowie mediewiści stanowią dużą grupę badaczy zajmujących się
rozmaitymi dziedzinami nauk humanistycznych. Są wśród nich historycy,
archeolodzy, historycy sztuki, filozofii, teologii, literatury, nauki,
filolodzy, kodykolodzy zatrudnieni w kilku instytucjach: Uniwersytecie
Jagiellońskim, Bibliotece Jagiellońskiej, Polskiej Akademii Nauk,
Akademii Pedagogicznej, Papieskiej Akademii Teologicznej, oraz w
Państwowych Zbiorach Sztuki na Zamku Królewskim na Wawelu. Poniżej
scharakteryzuję najważniejsze kierunki badań mediewistycznych w
środowisku krakowskim w ostatnim ćwierćwieczu.
Spora grupa historyków średniego i młodszego pokolenia (Franciszek
Sikora, Stanisław Szczur, Janusz Kurtyka, Krzysztof Ożóg, Krzysztof
Stopka, Waldemar Bukowski, Zdzisław Noga, Jacek Laberschek, Marcin
Wolski, Marek D. Kowalski, Andrzej Marzec, Maciej Zdanek, Maciej
Wilamowski, Przemysław Stanko) prowadzi i rozwija koncepcyjnie oraz
metodologicznie intensywne badania nad elitami politycznymi,
społecznymi, kulturalnymi i gospodarczymi oraz kościelnymi Polski
średniowiecznej. Do ważnych osiągnięć zaliczyć należy stworzenie
szerokiego kwestionariusza badań nad możnowładztwem małopolskim (J.
Kurtyka) i środowiskami intelektualnymi (K. Ożóg) oraz wypracowanie
nowego modelu w badaniach rodzin możnowładczych (J. Kurtyka). W
kontekście badań nad elitami podejmowane są rozległe studia nad
osadnictwem i własnością rycerską (szlachecką) i możnowładczą oraz
kościelną. Koncentrują się one wokół prac nad Słownikiem
historyczno-geograficznym województwa krakowskiego w średniowieczu,
które mają walor badań podstawowych.
Interdyscyplinarne studia nad dziejami miast mają ugruntowaną tradycję
w środowisku krakowskim. Na plan pierwszy w ramach tego nurtu wysuwają
się badania nad siecią miast w Małopolsce i poszczególnymi ośrodkami
miejskimi, mieszczaństwem, rzemiosłem, handlem prowadzone i animowane
przez Jerzego Wyrozumskiego i Feliksa Kiryka ze starszego pokolenia
historyków, także intensywnie rozwijane przez młodszych badaczy, m. in:
Zdzisława Nogę, Jerzego Rajmana, Waldemara Bukowskiego. Dopełniają je
studia historyków architektury i archeologów nad kształtem
urbanistycznym i architektonicznym miast małopolskich, przede wszystkim
aglomeracji krakowskiej. W ramach prac nad Katalogiem zabytków sztuki
opisane zostały niektóre kościoły i zespoły klasztorne w aglomeracji
krakowskiej. Powoli rodzą się ujęcia socjotopografii średniowiecznego
Krakowa (J. Rajman).
Zespołowym wysiłkiem kodykologów, historyków filozofii, teologii i
nauki (obecnie pod kierunkiem Zofii Włodek) powstaje nowoczesny katalog
łacińskich rękopisów średniowiecznych Biblioteki Jagiellońskiej,
jednego z największych zbiorów rękopisów uniwersyteckich w Europie.
Prace nad katalogiem mają charakter badań podstawowych, których
rezultaty są pilnie śledzone przez mediewistów w całym świecie. W
związku z tymi pracami grupa badaczy (Mieczysław Markowski, Zofia
Włodek, Maria Kowalczyk, Marian Zwiercan, Roman M. Zawadzki, Krzysztof
Ożóg, Anna Kozłowska, Ryszard Tatarzyński, Lucyna Nowak, Włodzimierz
Zega, Dagmara Wójcik) prowadzi intensywne studia nad myślą
filozoficzną, teologiczną i naukową średniowiecznych uczonych
krakowskich i europejskich.
Przy tej okazji warto wspomnieć zawsze żywy w Krakowie nurt badań nad
dziejami uniwersytetu. Koncentrują się one na losach pierwszej fundacji
Kazimierza Wielkiego i podstawach oraz liniach rozwojowych wszechnicy
ufundowanej przez Władysława Jagiełłę (Jerzy Wyrozumski, Maria
Kowalczyk, Stanisław Szczur, Krzysztof Stopka, Krzysztof Ożóg).
Komplementarne badania nad architekturą średniowiecznego zespołu
kolegiów i burs Uniwersytetu Krakowskiego w średniowieczu, znakomicie
osadzone na źródłach historycznych przeprowadził Andrzej Włodarek.
Krakowscy historycy sztuki i archeolodzy skupiają się na rozległych
studiach dotyczących architektury przedromańskiej, romańskiej i
gotyckiej na ziemiach polskich przede wszystkim Krakowa i Małopolski
(Klementyna ÂŻurowska, Tadeusz Chrzanowski, Andrzej Włodarek, Marcin
Szyma, Bogusław Krasnowolski, Tomasz Węcławowicz, Teresa
Rodzińska-Chorąży, Zbigniew Pianowski, Stanisław Kołodziejski). Pod
kierunkiem Anny Różyckiej Bryzek i współudziale Małgorzaty
Smorąg-Różyckiej rozwijają się interesujące badania nad rozmaitymi
zabytkami malarstwa bizantyńsko-ruskiego związanymi z losami dynastii
piastowskiej i jagiellońskiej. Kontynuowane są tradycje badań nad
średniowiecznym malarstwem tablicowym przez Jerzego Gadomskiego oraz
książkowym przez Barbarę Miodońską.
Krakowska szkoła archeologii historycznej stworzona przez nieżyjącego
już Kazimierza Godłowskiego w osobach jego uczniów (Michał Parczewski)
kontynuuje studia nad pierwotnymi siedzibami Słowian, kulturą
słowiańską we wczesnymi średniowieczu i kierunkami rozprzestrzeniania
się Słowian. Ponadto podejmowane są badania nad kształtowaniem się
polsko-ruskiej rubieży etnicznej w Karpatach (M. Parczewski),
grodziskami i osadnictwem wczesnośredniowiecznymi w Małopolsce oraz
kontaktami kulturowymi Polski południowej z Czechami, Morawami,
Węgrami, Bizancjum oraz Rusią (Marek Krąpiec, Jacek Poleski, Marcin
Wołoszyn).
W ostatnich latach nastąpiło w krakowskim środowisku mediewistów
odrodzenie prac nad edycjami źrodeł średniowiecznych. Ku końcowi
zmierza krytyczna edycja monumentalnego dzieła Jana Długosza: Annales
seu Cronicae incliti Regni Poloniae dokonana staraniem zespołu pod
kierunkiem Jerzego Wyrozumskiego i Krzysztofa Ożoga. W przygotowaniu
znajduje się nowoczesne wydanie pierwszej części Liber beneficiorum
dioecesis... Jana Długosza (Marek D. Kowalski). Materiały do dziejów
Kościoła w Polsce z Archiwum Watykańskiego w ramach serii wydają Marek
D. Kowalski i Stanisław Szczur. Natomiast Stanisław A. Sroka dokonał
edycji w trzech tomach średniowiecznych dokumentów polskich z archiwów
węgierskich. Ogłoszono drukiem wiele ważnych źródeł miejskich
krakowskich i kazimierskich przygotowanych do edycji m. in.: przez
Bożenę Wyrozumską. Szereg filozoficznych i teologicznych dzieł uczonych
praskich i krakowskich z XIV-XV w. oraz zabytków kaznodziejstwa wydali
Zofia Włodek, Mieczysław Markowski, Maria Kowalczyk, Ryszard
Tatarzyński, Lucyna Nowak, Dagmara Wójcik. Nurt edycji tekstów
średniowiecznych ulega wyraźnemu rozszerzeniu młodzi badacze krakowscy
angażują swe umiejętności warsztatowe w żmudne i mało wdzięczne prace
edycyjne. Rozwija się źrodłoznawstwo, na szczególną uwagę zasługują
nowoczesne studia nad średniowiecznym dziejopisarstwem polskim
prowadzone intensywnie przez Wojciecha Drelicharza.
W krakowskim środowisku funkcjonuje spora grupa badaczy uprawiających z
powodzeniem historię Europy środkowej, wschodniej oraz południowej.
Kontynuowane są tradycje badań nad dziejami Węgier (Krzysztof
Baczkowski, Stanisław A. Sroka), Bizancjum (Maciej Salamon, Stanisław
Turlej), Litwy (Lidia Korczak), strefy czarnomorskiej (Danuta
Quirini-Popławska, Rafał Hryszko), Bałkanów (Piotr Wróbel) Italii
(Danuta Quirini-Popławska), polityką Stolicy Apostolskiej wobec
środkowowschodniej Europy (Stanisław Szczur, Janusz Smołucha, Krzysztof
Baczkowski). Pojawiły się również zainteresowania badawcze
średniowieczną Armenią i Ormianami (Krzysztof Stopka), Skandynawią
(Anna Waśko) i Europą Zachodnią (Wojciech Mruk).
Nowe obszary badawcze roztaczają się przed naukami pomocniczymi
historii dzięki pracom Zenona Piecha nad ikonografią pieczęci i
symbolami władzy Piastów oraz Jagiellonów. Nowoczesne studia nad
dyplomatyką piastowską wdraża Piotr Rabiej.
Duże znaczenie mają dla mediewistyki polskiej i europejskiej prace nad
Słownikiem łaciny średniowiecznej w Polsce (sięga litery Q) oraz
Polskim słownikiem biograficznym (dochodzi do końca litery S). Kraków
ze swoimi pracowniami słownikowymi funkcjonującymi w ramach Polskiej
Akademii Nauk wyrasta na duże centrum badań podstawowych.
Nie sposób ukazać wszystkich obszarów badawczych krakowskiego
środowiska mediewistycznego. Zauważalną cechą staje się współpraca
mediewistów różnych dziedzin przy prowadzeniu badań podstawowych
(słowniki), edycji źródeł, opracowywaniu katalogu rękopisów
średniowiecznych, studiach nad dziejami uniwersytetu (środowisk kultury
umysłowej). Krakowscy mediewiści umiejętnie godzą w swych badaniach
nowoczesne tendencje z tradycją, przez co unikają ekstrawagancji i
ślepych uliczek. Siła krakowskiej mediewistyki opiera się przede
wszystkim na indywidualnym wysiłku naukowym badaczy każdej z generacji.
Nowych kadr, dobrze przygotowanych warsztatowo do badań dostarcza w
głównej mierze Instytut Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego.
|
|
