Wojciech Fałkowski, Andrzej Rottermund
Polska i Stolica Apostolska – tysiąc lat historii
*
Historia związków Polski ze Stolicą Piotrową sięga X wieku i rozpoczyna się od pierwszego dokumentu polskiej kancelarii książęcej z okresu schyłku panowania Mieszka I. Nazwany od pierwszych słów „Dagome iudex” jest zachowanym streszczeniem aktu oddania kraju pod opiekę Stolicy Apostolskiej. Powstał około 990 roku i był skierowany do papieża Jana XV. Tworzył on bezpośrednią, instytucjonalną więź z papiestwem i umacniał władztwo rodu piastowskiego po pierwszych dziesięcioleciach chrześcijaństwa w Polsce. Myśląc o przyszłości swojego rodu i państwa, Mieszko zwrócił się do papieża jako do zwierzchnika Kościoła, przedstawiciela władzy uniwersalnej i autorytetu wykraczającego poza sferę religijną i kościelną.
Tysiąc lat po tym wydarzeniu ponownie patrzymy z nadzieją na Stolicę Apostolską jako na źródło najwyższego autorytetu w naszych czasach, miejsce, skąd rozpowszechniane jest uniwersalne przesłanie do wszystkich narodów. W tym sensie w ciągu tysiąca lat nic się nie zmieniło, a Rzym pozostaje stolicą całego świata i powszechnie zrozumiałym symbolem duchowej opieki i Dobrej Nowiny. Papiestwo, rezygnując z posiadanego przez wieki Państwa Kościelnego, zachowało dawną siłę oddziaływania i stary tytuł „ caput mundi”, najlepiej określający sprawowane przywództwo nad światem. Polska, w tej perspektywie pozostaje jednym z wielu państw i narodów, złączonym jednak od tysiąca lat więzią prawną, instytucjonalną, duchową i emocjonalną.
Historia papieskich wizyt w Polsce jest zdecydowanie krótsza. Niemal w ciągu całej historii papieże pozostawali na terenie Państwa Kościelnego, nieczęsto udając się poza jego granice. Każdy wyjazd, spotkanie czy wizyta były wydarzeniem niezwykłym, wynikającym z nadzwyczajnych okoliczności i komentowanym jako zupełnie wyjątkowe. Jeszcze w minionym stuleciu o papieżach mówiło się jako o „więźniach Watykanu”, osobach skrępowanych rozbudowaną etykietą, wymogami urzędu i szczególną, ciążącą na nich odpowiedzialnością. Ze Stolicy Piotrowej patrzyli na świat, nie mogąc w praktyce ani uczestniczyć w życiu innych narodów, ani spotykać rzesz pielgrzymów w odległych państwach. Przełomem był pontyfikat Jana Pawła II, który uczynił z podróży do najbardziej oddalonych regionów świata narzędzie ewangelizacyjne, a oficjalne wizyty przekształcił w osobiste spotkania z wiernymi, pełne emocji, wspólnych rozmów i refleksji nad zmieniającym się światem.
Wystawa „Polska i Stolica Apostolska. X – XXI wiek” została przygotowana na przyjazd do Polski Ojca Świętego Benedykta XVI. Jest częścią naszego powitania, a zarazem przypomnieniem, ważnym także dla nas samych, wielowiekowych związków Polski i Polaków z papiestwem. Chronologicznie pierwszym obiektem jest bulla gnieźnieńska z 1136 roku, która stanowi jeden z najcenniejszych zabytków polskiej historiografii, a zarazem ważne źródło do poznania kultury, stosunków społecznych oraz organizacji Kościoła w Polsce w XI i XII wieku. Ostatnim zaś eksponatem jest bulla mianująca w marcu 2006 r. arcybiskupa Stanisława Dziwisza kardynałem Kościoła powszechnego. W ten sposób staraliśmy się przedstawić ponad 900 lat historii tych kontaktów, poświadczonej źródłowo dokumentami i świadectwami mijających wieków. Wśród eksponatów, które zdołaliśmy zgromadzić jeden ma szczególną wymowę symboliczną. To zdjęcie pustego fotela na Jasnej Górze, przygotowanego na przyjęcie papieża Pawła VI, który bardzo chciał przyjechać na rocznicę chrztu Polski w 1966 roku. Nie został zaproszony przez władze PRL, mimo próśb episkopatu i prymasa, kardynała Stefana Wyszyńskiego. Krzesło pozostało puste przed wielkim tłumem wiernych zgromadzonych na błoniach jasnogórskich.
Stały Komitet Mediewistów Polskich i Zamek Królewski w Warszawie przygotowały wystawę w hołdzie przybywającemu do nas papieżowi Benedyktowi XVI, a także dla podkreślenia wagi historycznych związków ze Stolicą Apostolską. Uznaliśmy, że dokumenty papieskie, kierowane do Polski i Polaków mają wielką wartość historyczną i symboliczną. Ilustrują tę część naszej historii, która wpisuje się w dzieje całej Europy i pozwala wyjaśnić problemy i zagadki historii powszechnej. Jednocześnie, gromadząc obiekty i przygotowując ekspozycję zauważyliśmy jak wiele jeszcze wysiłku i badań, osobnych publikacji i dogłębnych analiz wymaga ta część naszego dziedzictwa narodowego. Jest to obecnie jedno z pilniejszych zadań w ramach planowanych badań naukowych i podejmowanych prac nad odbudową naszej świadomości historycznej.
Na wystawie uwzględniliśmy jedynie małą część dostępnych zbiorów, starając się by reprezentowane były różne części Królestwa Polskiego i wszystkie epoki. Sięgnęliśmy jednak wyłącznie po te eksponaty (dokumenty, paramenty liturgiczne, zdjęcia i pamiątki), które związane są bezpośrednio z osobami papieży. Z żalem musieliśmy zrezygnować z tych obiektów, pięknych i ważnych, które wprawdzie przynależą do naszej tradycji religijnej, ale nie łączą się ze wspólną historią Polski i papiestwa. Stworzą one kiedyś, jak sądzimy potrzebną i wielką, przekrojową wystawę „Polonia sacra”, do której obecna ekspozycja może być dobrą zachętą i, mamy taką nadzieję, ważnym wprowadzeniem.
Kalendarz konferencji 