Mediewistyka - ÂŚredniowiecze, historia, badania. - Testament Alberta Wielkiego (Clm 4384)

I. WstÄp

W literaturze poĹwiÄconej Albertowi Wielkiemu spotykamy wielokroÄ wzmianki o jego testamencie. Znacznie trudniej jest dotrzeÄ do tĹumaczenia na jÄzyki nowoĹźytne – tu przewaĹźa niemiecki, a jeszcze trudniej do oryginalnej wersji ĹaciĹskiej owego dokumentu, pozwalajÄcego uwyraĹşniÄ profil biograficzny tej postaci waĹźnej dla historii nauki, kultury i cywilizacji europejskiej XIII wieku. PrzeglÄd waĹźniejszych publikacji dotyczÄcych biografii Alberta upewnia, Ĺźe wszystkie tĹumaczenia jego testamentu z Ĺaciny na jÄzyki nowoĹźytne, cytaty z niego i aluzje do jego treĹci opierajÄ siÄ bezpoĹrednio lub poĹrednio na pierwszej i dotychczas jedynej niekrytycznej edycji Ĺredniowiecznego odpisu ĹaciĹskiego oryginaĹu, którÄ przedĹoĹźyĹ w r. 1850 bawarski historyk, jÄzykoznawca i bibliotekarz J. A. Schmeller (†1852). Uczony ten odnalazĹ w rÄkopisie Bawarskiej Biblioteki PaĹstwowej w Monachium jedynÄ zachowanÄ kopiÄ rÄkopiĹmiennÄ testamentu Alberta Wielkiego, sporzÄdzonÄ na podstawie orginaĹu w r. 1402 w Kolonii przez Narcyza Pfistera[i]. Kopia ta znajduje siÄ na ostatniej stronie rÄkopisu Clm 4384, f.217verso[ii], który zawiera m. in. przypisywany od Ĺredniowiecza Albertowi Wielkiemu pseudoepigraf filozoficzno-przyrodniczy pt. Summa naturalium[iii]. O sposobie, miejscu i dacie sporzÄdzenia tego odpisu informuje w kolofonie kopista Narcyz Pfister.

SiÄgajÄc do tekstu rÄkopiĹmiennego testamentu i porównujÄc go z wydaniem drukowanym Schmellera stwierdzamy, Ĺźe to ostatnie w czterech miejscach nie pokrywa siÄ z rÄkopisem. Fakt ten uzasadnia potrzebÄ niniejszej krytycznej reedycji tego waĹźnego dokumentu, który w wydaniu z r. 1850, pomijajÄc wspomniane uchybienia edytorskie, jest obecnie trudno dostÄpny. Wydanie niniejsze poprawia edycjÄ Schmellera, a jej warianty odnotowuje w przypisach. Dla Ĺatwiejszego i gĹÄbszego zrozumienia tekstu prezentujemy go w synoptycznej wersji ĹaciĹsko-polskiej, dodajÄc niezbÄdne objaĹnienia odnoĹnie treĹci w przypisach oraz zaĹÄcznik bibliograficzny.

Przy opisie rÄkopisu monachijskiego zaszĹa koniecznoĹÄ ograniczenia siÄ do kilku podstawowych informacji, opierajÄcych siÄ na drukowanym katalogu rÄkopisów z r. 1871.[iv] DokĹadny opis bÄdzie dostÄpny w nowym katalogu biblioteki bawarskiej, jaki jest aktualnie opracowywany i sukcesywnie publikowany. WedĹug wspomnianego opisu katalogowego z r. 1871 nasz Ĺwiadek tekstu – Clm 4384 – jest w formacie 4°, liczy 217 kart, zostaĹ skopiowany w XIV wieku i pochodzi z biblioteki opactwa benedyktyĹskiego Ĺw. Ulryka w Augsburgu, gdzie opatrzony byĹ sygnaturÄ ‘84’. ZawartoĹÄ kodeksu przedstawia siÄ wedĹug katalogu nastÄpujÄco:

„Tractatus de variis Aristotelis libris. f. 104 Reportata super fallacias Ulrici alī (a?) Limburg. f. 131 Suppositiones editae a magno cetu philosophorum in Anglia. f. 134 Summa naturalium Alberti Magni. fol. 1-132 scripsit Judocus a. 1346”.

II. Tekst krytyczny i tĹumaczenie na jÄzyk polski

Testamentum domini Alberti

Universis praesentes litteras inspecturis frater Albertus episcopus quondam Ratisponensis ordinis fratrum praedicatorum in Colonia salutem cum plenitudine caritatis.

Cum sit omnibus manifestum et non possit in dubium aliquatenus devenire me posse in rebus temporalibus propria possidere ratione exemptionis ab ordine a summo pontifice mihi factae et pro voluntatis meae arbitrio possessa prout mihi placuerit dispensare, cogitavi et statui de rebus meis vivens, sanus et incolumis ordinare, ne post mortem meam cuiusquam auctoritate vel ordinatione adversus[v] alios transferantur quam ad quos ego ipse concepi a multo tempore deputare.

Quia igitur fratres domus Coloniensis apud quos mansi et docui pro maiori tempore vitae meae erga me promeruerunt beneficiis et obsequiis pluribus et diversis, ut ipsorum affectum pariter et officium merito prosequi debeam speciali gratia et favore, propterea[vi] etiam apud ipsos eligo sepulturam, universa quae habeo do et lego conventui memorato ipsa trifarie dividendo, scilicet libros meos universos librariae communi, ornamenta mea omnia sacristiae, aurum vero et argentum et gemmas quae possunt in argentum commutari, ad perficiendum chorum domus eiusdem quem ego de pecunia mea fundavi et a fundo erexi, nec volo quod adversus[vii] alios convertantur.

Volo tamen quod tribus claustris sorrorum, videlicet ad sanctum Marcum apud Erbipolim[viii] et ad sanctam Katherinam in Augusta[ix] et in Gamundia apud Ezelingam[x] nonaginta librae hallensium[xi] de dictis bonis meis dantur, triginta cuilibet aequaliter dividendo.

Si vero aliquis, quod absit, post mortem meam hanc ordinationem meam attemptaverit immutare, maledictionem omnipotentis dei se noverit incursurum et mihi in die iudicii coram summo iudice de violentia responsurum.

Exsecutores autem testamenti mei ordino provincialem Teutoniae[xii], priorem Coloniensem[xiii], fratrem Hainricum priorem Herbipolensem fratrem meum carnalem[xiv], fratrem Godefridum physicum[xv] et fratrem Godefridum de Dusburg[xvi], ut omnia supradicta sicut eis confido fideliter et immutabiliter exsequantur.

In cuius rei testimonium praesens scripsi, sigilli mei appositione una cum sigillo prioris ibidem decrevi munimine roborandum.

Et ad maiorem firmitatem omnium praedictorum sigilla duorum militum civium Coloniensium, videlicet domini Brunnonis dicti Hartfust[xvii], procuratoris fratrum, et domini Danielis dicti Iudei[xviii] praesentibus volui applicari, quos ambos etiam statuo exsecutores praemissorum cum fratribus supradictis.

Actum anno domini 1278[xix] mense Ianuario.

*

Istam copiam rescripsi Coloniae de littera originali de verbo ad verbum nihil[xx] addendo nec demendo sub anno domini 1402 4 kalendis Februarii quae dies tunc fuit dominica in sexagesima[xxi].

Testament pana Alberta

Wszystkim, którzy zapoznajÄ siÄ z niniejszym dokumentem, brat Albert, ongiĹ biskup ratyzboĹski z zakonu dominikanów, przekazuje peĹne miĹoĹci pozdrowienie.

PoniewaĹź wszystkim jest oczywiste i nie moĹźe byÄ Ĺźadnej wÄtpliwoĹci, Ĺźe wolno mi posiadaÄ wĹasnoĹÄ wbrew zakonnej regule, a to na podstawie przywileju, przyznanego mi przez papieĹźa, i dysponowaÄ tym co posiadam wedĹug wĹasnej woli i upodobania, rozwaĹźyĹem i postanowiĹem za Ĺźycia, zdrowy i sprawny, zarzÄdziÄ moimi rzeczami, aby zapobiec, by po mojej Ĺmierci nie zostaĹy one na mocy czyjegoĹ autorytetu przekazane innym niĹź tym, którym ja od dawna postanowiĹem je przeznaczyÄ.

PoniewaĹź bracia z domu koloĹskiego, wĹród których przebywaĹem i nauczaĹem przez wiÄkszÄ czÄĹÄ mojego Ĺźycia, zasĹuĹźyli siÄ wobec mnie licznymi dobrodziejstwami i róĹźnymi przysĹugami, powinienem siÄ w szczególny sposób odwdziÄczyÄ za ich uczucia i przysĹugi. Dlatego teĹź wybieram u nich mój pochówek, a wszystko co posiadam, przekazujÄ w spadku wspomnianemu konwentowi, dzielÄc to na trzy czÄĹci, mianowicie (1) wszystkie moje ksiÄĹźki wspólnej bibliotece, (2) wszystkie moje szaty i przedmioty liturgiczne zakrystii, (3) zaĹ zĹoto i srebro oraz kamienie szlachetne, które mogÄ byÄ wymienione na srebro - na wykoĹczenie prezbiterium tegoĹź domu, które ja ufundowaĹem i od fundamentów wzniosĹem; i nie chcÄ aby przeznaczono je na inne cele.

ChcÄ jednak, aby trzem klasztorom sióstr zakonnych, mianowicie klasztorowi pod wezwaniem Ĺw. Marka w Würzburgu, pod wezwaniem Ĺw. Katarzyny w Strasburgu i w Gmündzie koĹo Esslingen dano z moich dóbr 90 funtów helerów, dzielÄc je po równo, 30 kaĹźdemu z nich.

Gdyby jednak ktoĹ, co nie daj BoĹźe, po mojej Ĺmierci pokusiĹ siÄ tÄ decyzjÄ mojÄ zmieniÄ, powinien wiedzieÄ, Ĺźe spotka siÄ z przekleĹstwem WszechmogÄcego Boga, a mnie odpowie za tÄ niegodziwoĹÄ przed obliczem NajwyĹźszego SÄdziego.

Wykonawcami mojego testamentu mianujÄ prowincjaĹa Niemiec, przeora koloĹskiego, brata Henryka przeora würzburskiego – mojego cielesnego brata, brata Gotfryda Lekarza i brata Gotfryda z Duisburga, aby wszystko powyĹźej powiedziane, wypeĹnili tak jak im zawierzam, wiernie i bez Ĺźadnych zmian.

Na Ĺwiadectwo tej sprawy napisaĹem niniejszy dokument, a przez zaĹÄczenie mojej pieczÄci wraz z pieczÄciÄ przeora potwierdziĹem jego waĹźnoĹÄ.

Dla wzmocnienia waĹźnoĹci tego wszystkiego, co zostaĹo wyĹźej powiedziane, zechciaĹem doĹÄczyÄ pieczÄcie dwóch obecnych rycerzy, obywateli koloĹskich, mianowicie pana Brunona zwanego Hartfust, prokurenta braci zakonnych, i pana Daniela, zwanego Ĺźydem, których obu mianujÄ równieĹź pospoĹu z wyĹźej wymienionymi braÄmi wykonawcami testamentu.

SporzÄdzono w miesiÄcu styczniu Roku PaĹskiego 1278.
*

NiniejszÄ kopiÄ odpisaĹem z oryginaĹu w Kolonii sĹowo po sĹowie, niczego nie dodajÄc ani nie ujmujÄc, w roku 1402, dnia 29 stycznia, przypadajÄcego na przedostatniÄ niedzielÄ przed ĹrodÄ popielcowÄ.

przeĹoĹźyĹ Henryk Anzulewicz (C)

III. Bibliografia

Przekaz rÄkopiĹmienny:

Monachium, Bawarska Biblioteka PaĹstwowa, Clm 4384 f.217 verso.

Druk:

Schmeller, J. A., Über einige minder bekannte kleinere Textstücke aus den Handschriften der k. Hof- und Staatsbibliothek, „Gelehrte Anzeigen“, hg. von Mitgliedern der k. bayer. Akademie der Wissenschaften in München, 30 (1850), kol. 44-47 (IV).

Przedruki wydania J. A. Schmellera:

Bianco, F. J. von, Die alte Universität Köln und die späteren Gelehrten-Schulen dieser Stadt nach archivarischen und andern zuverlässigen Quellen, I, Köln 1855, 53-55.
Michael, E., Geschichte des deutschen Volkes vom dreizehnten Jahrhundert bis zum Ausgang des Mittelalters, III, Freiburg in Breisgau 1903, 108 (fragmenty).
Scheeben, H. Chr., Albert der Große. Zur Chronologie seines Lebens, Vechta – Leipzig 1931 (Quellen und Forschungen zur Geschichte des Dominikanerordens in Deutschland, 27), 123 (fragment).
Sighart, J., Albertus Magnus. Sein Leben und seine Wissenschaft, Regensburg 1857, 248-249 przypis 3 (przedruk z J. A. Schmellera).
Vereš, T., Albertus Magus Doctor universalis: Philosophia realis. Svezak prvi, Zagreb 1994 (Demetra. Filosofska biblioteka Dimitrija SaviÄa), 209-211.

TĹumaczenia na jÄzyki nowoĹźytne ( niemiecki i chorwacki):

Bianco, F. J. von, Die alte Universität Köln und die späteren Gelehrten-Schulen dieser Stadt nach archivarischen und andern zuverlässigen Quellen, I, Köln 1855, 52-55.
Lohrum, M., Albert der Große. Forscher – Lehrer – Anwalt des Friedens, Mainz 1991 (Topos Taschenbücher, 216), 108-110 (przedruk z H. Ostlendera).
Löhr, G. M., Beiträge zur Geschichte des Kölner Dominikanerklosters im Mittelalter, II: Quellen, Leipzig 1922 (Quellen und Forschungen zur Geschichte des Dominikanerordens in Deutschland, 16/17), 32-33 Nr.58 (przedruk z J. Sigharta).
Nägele, A., Das Testament des Albertus Magnus und andere heimatgeschichtliche Spuren in seinem Leben und Schrifttum, „Rottenburger Monatsschrift für praktische Theologie“ 16 (1932), 218-219.
Ostlender, H., Der heilige Albert der Große, Düsseldorf 1932 (Religiöse Quellenschriften, 84), 42-44; 2 wyd.: tenĹźe, Albertus Magnus. wyd. J. Walterscheid i H. Storz, Düsseldorf 1955 (Religiöse Quellenschriften, 7), 48-49; 3 wyd.: tenĹźe, Albertus Magnus, Köln 1980, 44-46; 4 wyd.: Köln 1984, 44-46.
Scheeben, H. Chr., Albert der Große. Zur Chronologie seines Lebens, Vechta – Leipzig 1931 (Quellen und Forschungen zur Geschichte des Dominikanerordens in Deutschland, 27), 67-68, 123-127.
––, Albertus Magnus, Bonn 1932 (Buchgemeinde Bonn. Religiöse Schriftenreihe, 8), 177-178; ²Köln 1955, 174,175; ³Köln 1980, 157-158.
Sighart, J., Albertus Magnus. Sein Leben und seine Wissenschaft, Regensburg 1857, 246-249.
Stehkämper, H. (oprac.), Albertus Magnus. Ausstellung zum 700, Todestag. Historisches Archiv der Stadt Köln Severinsstraße 222-228, 15. Nov. 1980 bis 22. Febr. 1981, Köln 1980, 110-111 Nr.127.
[Thoemes, N.,] Albertus Magnus in Geschichte und Sage, Köln 1880, 144-145.
Vereš, T., Albertus Magus Doctor universalis: Philosophia realis. Svezak prvi, Zagreb 1994 (Demetra. Filosofska biblioteka Dimitrija SaviÄa), 209-211 (przekĹad na j. chorwacki).

Wzmianki w literaturze:

Arts, J. M., De heilige Albertus de Groote. Bisschop en kerkleeraar, Gent 1932, 136, 138.
Baumgardt, R., Der Magier. Das Leben des Albertus Magnus, München 1949, 332.
Craemer-Ruegenber, I., Albertus Magnus, München 1980 (Große Denker. Beck’sche Schwarze Reihe, 501), 183; 2 wyd. (H. Anzulewicz), Leipzig 2005 (Dominikanische Quellen und Zeugnisse, 7), 220.
Dirrigl, M., Albertus Magnus, Regensburg 1980, 73, 106-107.
Eckert, W. P., Leben und Werk des hl. Albertus Magnus, w: Albertus Magnus: Ausgewählte Texte. Lateinisch. Deutsch, wyd. i tĹum. A. Fries, Darmstadt ¹1981, ⁴2001 (Texte zur Forschung, 35), XXVIII.
Fries, A., Albertus Magnus, w: Verfasserlexikon, wyd. K. Ruh i inni, I, Berlin – New York 1978, kol. 129.
Kitchell, K. F./Resnick, I. N., Introduction: The Life and Works of Albert the Great, w: Albertus Magnus : On Animals. A Medieval Summa Zoologica. Translated and annotated by K. F. Kitchell & I. M. Resnick, vol. I. Baltimore – London 1999 (Foundations of Natural History), 16-17.
Layer, A., Albert von Lauingen. Ein kurzes Lebensbild, w: Albert von Lauingen. 700 Jahre † Albertus Magnus. Festschrift 1980, wyd. przez Historischer Verein Dillingen an der Donau 1980, 20-21.
––, Zeittafel zu Albert dem Großen, w: tamĹźe, 28.
Loe, P. de, De vita et scriptis b. Alberti Magni, II, „Analecta Bollandiana“ 20 (1901), 308 n. 210.
Löhr, G. M., Die Kölner Dominikanerschule vom 14. bis zum 16. Jahrhundert, Köln 1948, 93.
Mathar, L., Albert der Deutsche. Ein Lebensbild, Mönchen Gladbach 1940, 226.
Nägele, A., Das Testament des Albertus Magnus und andere heimatgeschichtliche Spuren in seinem Leben und Schrifttum, „Rottenburger Monatsschrift für praktische Theologie“ 16 (1932), 210-219.
Schieffer, R., Albertus Magnus. Mendikantentum und Theologie im Widerstreit mit dem Bischofsamt, Münster 1999 (Lectio Albertina, 3), 14-16.
Schmidtbonn, W., Albertuslegende, Köln 1948, 287.
Schwertner, Th. M., St. Albert the Great, New York – Milwaukee – Chicago 1932 (Science and Culture Series), 317.
Simon, P., Albert der Große, w: Theologische Realenzyklopädie. Studienausgabe, I/2, Berlin – New York 1978, 178-179.
Tarabochia Canavero, A., Introduzione, w: Alberto Magno: Il bene. Introduzione, traduzione e note, Milano 1987 (I classici del pensiero, sezione II), 52.
Tugwell, S., Introduction, w: Albert and Thomas: Selected Writings, edited and translated by S. Tugwell. Preface by L. Boyle, New York – Mahwag 1988 (The Classics of Western Spirituality), 25.
Weisheipl, J. A., The Life and Works of St. Albert the Great, w: tenĹźe (wyd.), Albertus Magnus and the Sciences. Commemorative Essays 1980, Toronto 1980 (Studies and Texts, 49), 45; tĹum. na j. niemiecki: Albert der Große. Leben und Werke, w: M. Entrich (wyd.), Albertus Magnus. Sein Leben und seine Bedeutung, Graz – Wien – Köln 1982, 48.
Weiss, M., Reliquien-Geschichte Alberts des Großen, seligen des Predigerordens weiland Bischof von Regensburg. Aus den Quellen zusammengestellt, München 1930, 5, 22.
Wilms, H., Albert der Große, München 1930, 234; tĹum. na j. wĹoski: G. Wilms, Sant’Alberto Magno. Scienziato, filosofo e santo, Bologna 1992 (Collana „Praedicare“, 5), 195.

Przypisy

[i] Dominikanin augsburski Narcissus Pfister byĹ w tym czasie czĹonkiem koloĹskiego konwentu (zob. niĹźej przyp. 21); póĹşniej (ok. 1423/24) przeszedĹ do zakonu benedyktynów i przynaleĹźaĹ do klasztoru Ĺw. Ulryka i Afry w Augsburgu. RÄkopisy z jego zbiorów znajdujÄ siÄ obecnie w PaĹstwowej i Miejskiej Bibliotece w Augsburgu; por. W. Gehrt (oprac.), Die Handschriften der Staats- und Stadtbibliothek Augsburg 4° Cod. 151-304, Wiesbaden 2005 (Handschriftenkataloge der Staats- und Stadtbibliothek Augsburg, 7).

[ii] Za informacje dotyczÄce foliacji rÄkopisu Clm 4384 i przesĹanie nadajÄcej siÄ do reprografii kopii cyfrowej z f.217^v dziÄkujÄ drowi W.-V. Ikasowi z OddziaĹu RÄkopisów i Starych Druków Bawarskiej Biblioteki PaĹstwowej w Monachium.

[iii] W Ĺwietle obecnego stanu badaĹ autorem tego dzieĹa jest Albert z Orlamünde; por. Th. Kaeppeli, Scriptores Ordinis Praedicatorum Medii Aevi, I, Romae 1970, 31-32.

[iv] Catalogus codicum Latinorum Bibliothecae Regiae Monacensis. Secundum Andreae Schmelleri indices composuerunt C. Halm, G. Laubmann, G. Meyer, I/2: Codices num. 2501-5250, Monachii 1871, 156 nr. 1064.

[v] adversus cod. ad usus Schmeller

[vi] propterea cod. quapropter Schmeller

[vii] adversus cod. ad usus Schmeller

[viii] Klasztor pod wezwaniem Ĺw. Marka Sióstr Dominikanek w Würzburgu; por. A. Nägele, Das Testament des Albertus Magnus und andere heimatgeschichtliche Spuren in seinem Leben und Schrifttum, „Rottenburger Monatsschrift für praktische Theologie“ 16 (1932), 213-214.

[ix] Klasztor pod wezwaniem Ĺw. Katarzyny Sióstr Dominikanek w Augsburgu zostaĹ zaĹoĹźony w r. 1250; por. A. Nägele, tamĹźe, 214.

[x] ZĹoĹźony ok. r. 1240, przekazany w r. 1246 dominikankom klasztor pod wezwanien NMP w Gmünd; por. A. Nägele, tamĹźe, 213.

[xi] hallensis (halensis) i. e. Heller (Haller) – moneta o niskiej wartoĹci, tak nazwana od miasta Schwäbisch Hall, którÄ dokumenty historyczne wspominajÄ poraz pierwszy z koĹcem XII wieku (1189), szeroko rozpowszechniona najpierw w poĹudniowych i Ĺrodkowych Niemczech, a od poĹowy XIII wieku takĹźe w Nadrenii aĹź po WestfaliÄ i FryzjÄ. Por. L. Diefenbach, Glossarium Latino-Germanicum mediae et infimae aetatis, Frankfurt am Main 1857 (Reprint Darmstadt 1997). P. Berghaus, Heller, w: Lexikon des Mittelalters, IV, München – Zürich 1989, kol. 2122.

[xii] Konrad Gurli z Esslingen; wybrany na prowincjaĹa niemieckiego na kapitule w Regensburgu w r. 1277. Por. P. v. Loë, Statistisches über die Ordensprovinz Teutonia, Leipzig 1907 (Quellen und Forschungen zur Geschichte des Dominikanerordens in Deutschland, 1), 24, 27, 32, 44. H. Chr. Scheeben, Albert der Große. Zur Chronologie seines Lebens, Vechta – Leipzig 1931 (Quellen und Forschungen zur Geschichte des Dominikanerordens in Deutschland, 27), 126.

[xiii] Z akt kapitulnych Zakonu wiadomo jedynie, Ĺźe we wrzeĹniu 1279 przeorem kolonskim byĹ niejaki Dietrich. Por. G. M. Löhr, Beiträge zur Geschichte des Kölner Dominikanerklosters im Mittelalter, Leipzig 1920 (Quellen und Forschungen zur Geschichte des Dominikanerordens in Deutschland, 15), 155. H. Chr. Scheeben, Albert der Große. Zur Chronologie, 104.

[xiv] Por. F. Oberthür, Albert der Große in Würzburg, „Mnemosyne“ (Würzburg) 1829. F. J. von Bianco, Die alte Universität Köln und die späteren Gelehrten-Schulen dieser Stadt, nach archivarischen und andern zuverlässigen Quellen, I, Köln 1855, 54 przyp. 1.

[xv] „Physicus” byÄ moĹźe oznacza w tym przypadku zawód lekarza. O osobie tej brakuje jakichkolwiek informacji; por. H. Chr. Scheeben, Albert der Große. Zur Chronologie, 126-127.

[xvi] Godfryd z Duisburga byĹ niejako prywatnym sekretarzem Alberta (socius); por. H. Chr. Scheeben, Albert der Große. Zur Chronologie, 126.

[xvii] Bruno Harfust polegĹ 21 III 1279 w potyczce k. Jülich; por. Die Regeste der Erzbischöfe von Köln. III, oprac. R. Knipping, Bonn 1909, 1913 (Publikationen der Gesellschaft für Rheinische Geschichtskunde, 21), 2744. G. M. Löhr, Beiträge zur Geschichte des Kölner Dominikanerklosters im Mittelalter, 33.

[xviii] Daniel zwany Ĺźydem († 1284) jest identyfikowany z póĹşniejszym burmistrzem Kolonii (1282); por. G. M. Löhr, tamĹźe.

[xix] Datacja testamentu oparta na stylu paschalnym, wedĹug którego rok kalendarzowy liczono od Wielkanocy; w Ĺwietle obecnej rachuby czasowej testament zostaĹ sporzÄdzony w r. 1279.

[xx] nihil cod. nec Schmeller

[xxi] Notka kopisty tekstu, wówczas jeszcze dominikanina, Narcyza Pfistera (zob. przyp. 1), o którym wiadomo, Ĺźe w latach 1398-99 byĹ lektorem w Spirze, a od r. 1400 wykĹadowcÄ (1400-1 cursor, 1405-6 lector pro forma et gradu magisterii, 1408 magister theol.) w Studium generale in na uniwersytecie w Kolonii. Por. G. M. Löhr, Beiträge zur Geschichte des Kölner Dominikanerklosters im Mittelalter, Leipzig 1922 (Quellen und Forschungen zur Geschichte des Dominikanerordens in Deutschland 16-17), 33 n. 58; 266 n. 737. H. Chr. Scheeben, Albert der Große. Zur Chronologie, 123 przyp. 1. G. M. Löhr, Die Kölner Dominikanerschule vom 14. bis zum 16. Jahrhundert, Köln 1948, 72, 92-93. Th. Kaeppeli, Scriptores Ordinis Praedicatorum Medii Aevi, III, Romae 1980, 139 (bibliogr.). Th. Kaeppeli/E. Panella, Scriptores Ordinis Praedicatorum Medii Aevi, IV, Roma 1993, 201.

Ostatnia aktualizacja ( środa, 15 lutego 2006 )

< Poprzedni		NastÄpny >

[ WrĂłÄ ]