SPOTKANIA MEDIEWISTYCZNE  27 

Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa, ul. Nowy Świat 72: Pałac Staszica, sala 144 

 4-6 czerwca 2014 (środa-piątek) 

Program  

Streszczenia referatów

Piotr Bering

(Poznań)

Czy istnieje komunikacja parateatralna w dziele Galla Anonima?

Jedno z najstarszych dzieł literackich (bo tak pragnę odczytywać Kronikę Polską) stale jest pełne zagadek. Sam sposób prowadzenia narracji, zawierający w sobie partie typowo narracyjne, fragmenty prozy rymowanej, wiersze i wreszcie teksty o znamionach dramatycznych pozwala jedynie potwierdzić kunszt literacki autora. Z tej obfitej różnorodności form podawczych, największą uwagę przyciągają partie udramatyzowane. Choć nie spotyka się dialogu w czystej postaci, to w tekście znajdują się fragmenty zarazem tak plastycznie skomponowane, a zarazem odtwarzające/kreujące ściśle określoną sytuację komunikacyjną, że można wręcz mówić o uteatralizowaniu fragmentów dzieła.

Na możliwość publicznego wykonywania dzieła wskazała po raz pierwszy w 1980 r. K. Targosz. Choć jej tezy są zbytnio wyostrzone, to ich modyfikacja dokonana przez W.  Wojtowicza w pełni usprawiedliwia poszukiwanie elementów parateatralnych. Z jednej strony będą to wspomniane uprzednio plastyczne opisy, które w ślad za  G. Wolfem można określić mianem „inscenizowanej rzeczywistości”, z drugiej natomiast monologi i fikcyjne pieśni. Utwory te, bowiem są z założenia przeznaczone do publicznego wykonania. Niewątpliwie pomocna w dalszych analizach będzie kategoria „retoryki form osobowych” J. Lalewicza. Wydaje się – już na tym etapie rozpoznania materiału – iż zasadne jest mówienie o elementach parateatralnych w dziele naszego najstarszego kronikarza.

Katarzyna Chmielewska

Hektor i Mojżesz. Reminiscencje antycznego świata w Kronice polskiej Anonima tzw. Galla.

Postaram się omówić i zanalizować te nieliczne (w porównaniu z kroniką mistrza Wincentego) nawiązania do historii, mitologii i literatury antyku grecko-rzymskiego i judeo-chrześcijańskiego dające się wychwycić w Gallowym dziele. Skupię się zarówno na ich ilości i próbie uchwycenia źródeł erudycji pierwszego kronikarza polskich dziejów, jak i na pokazaniu roli, jaką pełnią w jego dziele.

Norbert Delestowicz

​Rządy Bolesława II Szczodrego w świetle Kroniki polskiej Anonima tzw. Galla

W referacie podejmę próbę skreślenia między innymi wizerunku trzeciego polskiego króla, jaki wyłania się z Kroniki polskiej Galla Anonima. Warto zaznaczyć, że omawiany władca jest ukazany przez kronikarza w sposób ambiwalentny, gdyż Gall stał przed trudnym zadaniem. Z jednej strony prezentował w pierwszej księdze Kroniki polskiej przodków Bolesława Krzywoustego - głównego bohatera dzieła, a z drugiej strony musiał opisać dzieje panowania monarchy, który został pozbawiony władzy w państwie, a w wyniku dokonanego przewrotu do steru rządów doszła młodsza linia Piastów. W referacie nie ograniczę się jedynie do omówienia wizerunku Bolesław Szczodrego, ale postaram się również odpowiedzieć na pytanie na ile fakty źródłowe dotyczące syna Kazimierza Odnowiciela znajdujące się w Kronice Anonima mogą zostać uznane za fakty historyczne, ponieważ fragmentaryczne, a niekiedy wręcz anegdotyczne opowieści Galla są przeróżnie interpretowane przez badaczy.

Dorota Gacka 

Przegląd koncepcji dotyczących pochodzenia Galla Anonima. Od Kromera do badaczy współczesnych.

Jak zauważył Karol Maleczyński (PSB, hasło: Gall Anonim), "o mało kim napisano tyle sprzecznych sądów, co o Gallu; jego narodowość, miejsce studiów, imię, wykształcenie są do dziś sporne w literaturze. Najznakomitsi uczeni polscy i obcy biedzili się nad rozwiązaniem tej zagadki,  jak do dziś bezskutecznie". Byli wśród nich m.in. Marcin Kromer (1512-1589), Jan Herburt (1524-1577), Godfryd Lengnich (1689-1774), Johann Salomo Semmler (1725-1791), Tymoteusz Hipolit Symforian Kownacki (1761-1854), Jan Wincenty Bandtkie (1783-1846), Jan Szlachtowski i Rudolf Koepke (XIX w.), Tadeusz Wojciechowski (1838-1919), Aleksander Bruckner (1856-1939),
Kazimierz Krotoski-Szkaradek (1866-1937), Maksymilian Gumplowicz (1864-1897),  Stanisław Kętrzyński (1876-1950), Roman Grodecki (1889-1964), Teodor Tyc (1896-1927), Karol Maleczyński (1897-1968), Jerzy Zathey (1911-1999), Marian Plezia (1917-1996), Danuta Borawska (1922-1991), Tomasz Jasiński (ur. 1951). Według powstałych pod ich piórem hipotez Gall Anonim mógł być Francuzem, Niemcem, Polakiem, Flandryjczykiem, Włochem, Węgrem lub Słowianinem węgierskim. Za cel swojej pracy uważam ponowne zrewidowanie tych hipotez i wydobycie z nich tych elementów, które znajdują uzasadnienie w dziele Galla.

Ryszard Grzesik

Bolesław Chrobry a ziemie naddunajskie o oczach Galla.

           Skąpe opowiadanie pierwszego polskiego kronikarza o zasięgu granic za Bolesława Chrobrego zapadło głęboko w pamięć historyczną Polaków. I dla twórców średniowiecznych, i dla historyków działających w bliższych nam czasach nie ulegało wątpliwości, że Polska inkorporowała Słowację. Z kolei badacze węgierscy czy słowaccy przeważnie wątpią w taki zasięg ówczesnego państwa polskiego, natomiast przyjmują wybuch wojny między Polską a Węgrami. W referacie spróbuję odpowiedzieć na pytanie, czy za czasów Chrobrego Polska istotnie sięgała granicami po Dunaj, a jeśli tak, to gdzie oraz dlaczego Gall Anonim, piszący swe dzieło sto lat później, nakreślił taki, a nie inny obraz zasięgu Polski. Referat mieści się w panelu: Nauka – zasięg wiedzy fachowej (erudycji) autora.

Paweł Kozioł

"Gesta o pokucie. Konstrukcja kroniki Galla a jej wymowa ideowa"

Referat ma na celu ukazać przedstawioną w rozdz. 25 III księgi kroniki Galla Anonima pokutę Bolesława Krzywoustego jako zwieńczenie ideologiczne dzieła i zarazem jako punkt, do którego zmierza fabuła kroniki. Takie postawienie sprawy wymaga przyjęcia, iż dzieło Galla jest ukończonym
utworem literackim, a z jego konstrukcji można wyciągać uprawnione wnioski interpretacyjne. Tę właściwość tekstu postaram się ukazać, analizując zawarte w kronice wzmianki o poście, pokucie, ich ewentualnym zaniechaniu oraz skutkach różnorakich działań w tym zakresie. Szczególną rolę w tym
wywodzie odegrają dwa pierwsze rozdziały księgi II.

Adam Krawiec

"Mentalna mapa Słowiańszczyzny Galla Anonima i jej znaczenie w dyskusji nad jego pochodzeniem".

W wystąpieniu poddaję analizie wyobrażenia geograficzne, zawarte w kronice Galla, ze szczególnym uwzględnieniem opisu Słowiańszczyzny. Rozpatruję je zwłaszcza w kontekście ich wykorzystania przez różnych autorów jako argumentu na rzecz teorii, dotyczących pochodzenia kronikarza. Staram się skonfrontować tekst źródła z tymi teoriami, wskazując jednocześnie na najbardziej prawdopodobne, moim zdaniem, źródła poszczególnych wyobrażeń. Podejmuję też próbę odpowiedzi na pytanie o to, czy i w jakim stopniu dane te mogą faktycznie pomóc w rozwiązaniu zagadki pochodzenia Galla.

Janusz Sondel        

"Elementy prawa rzymskiego w kronice Anonima zw. Gallem".

W przeciwieństwie do kroniki Wincentego zw. Kadłubkiem, o którym Oswald Balzer mówił, że kreśląc dzieje Polski myśli kategoriami prawa rzymskiego, Gall  tylko dwukrotnie wymienił je wyraźnie w swoim dziele. Jak jednak podkreślił to już w 1970 r. Witold Sawicki, kronikarz dość dużo uwagi poświęcał zagadnieniom prawnym i prawno-ustrojowym, co znalazło wyraz w stosowanej przez niego terminologii. Weryfikacja tekstu kroniki pod tym kątem widzenia uzasadnia jednak wniosek, że Gall  także w dziedzinie prawa prywatnego posługiwał się nazewnictwem mającym swoje źródło w kodyfikacji justyniańskiej, a to pozwala domniemywać, że znajomość prawa rzymskiego nie była mu obca

Piotr Stępień

Gall, proemium, pp.8, 13 - 9, 1 (ed. K. Maleczyński). Analiza metryczna.

Przedmiotem mojego referatu będzie analiza metryczna tekstu Patria ubi aer salubris… zamieszczonego w proemium Kroniki Galla (8, 13 - 9, 1 w wydaniu K. Maleczyńskiego, Kraków 1952). Postaram się wykazać, że ten tekst jest wierszem lirycznym skomponowanym według reguł znanych od starożytności i jako taki opiera się na strofce safickiej mniejszej w doborze i układzie poszczególnych członów. W ramach analizy struktury metrycznej wiersza wskażę również na elementy treści, które Gall uwydatnił rytmicznie. Pośrednim celem referatu jest ukazanie kunsztu i umiejętności poetyckich Galla.

László Tapolcai:

„Tribus diebus noctibusque” . Długa droga księcia Bolesława Krzywoustego od morza do nieba (i z powrotem).

Od II 22. do końca  księgi III Kroniki Galla czytamy przeważnie o wyczynach militarnych Bolesława III. Widzimy księcia ciągle w ruchu, walcząc przeciwko Pomorzanom, później Płowcom,  Morawianom, Czechom, ale najważniejszy ze wszystkich wyczynów militarnych była wojna toczona z Henrykiem V, królem Niemiec. W referacie staram się przytoczyć kilka argumentów za tym, że poza treścią historyczną Gall miał na celu przekazać treści symboliczne i religijne, utwarząjąc pewnego rodzaju exemplum, przykład drogi życiowej bojownika-chrześcijanina, pokazując Krzywoustego, jako księcia walczącego przeciwko poganom, rozszerzającego chrześcijaństwo, a zarazem broniącego swoją ojcowiznę. Podczas swych walk Bolesław przeszedł przez przestrzeń całej Polski od morza znajdującego się na północy, aż do gór znajdujących się na południowej granicy kraju. I morze i góry w myśleniu chrześcijańskiej mają złożoną symbolikę. Wykorzystując tę symbolikę, przeprowadzając swego bohatera przez te szczególne miejsca, Gall mógł przyczynić się do świętego żywotu pośmiertnego swego chlebodawcy. To nie wina wiernego kronikarza, że jednak tak się nie stało.